Зерттеу мақсаты. Жаңа Қазақстан тұжырымдамасы аясында ұйымдастырылған студенттік ғылыми-теориялық конференцияны білім алушылардың ғылыми әлеуетін ашу тәсілі, дамудың жәна моделінің түйінді құндылықтарын қалыптастырудың тиімді құралдарының бірі және болашақ мамандардың ғылыми стилі шеңберінде өзге тілде коммуникативтік құзыреттіліктерді жетілдіру құралы ретінде қарастыру. Болашақ мамандардың зерттеу әлеуетін арттыруға, Жаңа Қазақстан жаңа тұжырымдама-сының құндылықтар жүйесін неғұрлым тиімді қалыптастыруға мүмкіндік беретін осындай конференция-ларды ұйымдастыру және өткізу бойынша бірқатар әдістемелік ұсынымдар ұсыну.
Материалдар мен әдістер. Мақалада «Қарағанды медициналық университеті» КеАҚ бірінші курс студенттерінің қатысыуымен Жаңа Қазақстан тұжырымдамасы аясында екі студенттік ғылыми-теори-ялық конференциялардың тілдерді дамыту орталығының өткізілу тәжірибесі ұсынылған.
Нәтижелер және талқылау. Мақалада студенттерді ғылыми қызметке ынталандырудың тиімді, олардың зерттеу әлеуетін ашудың ең тиімді әдістері ұсынылған. Шығармашылық, жасампаздық, жаңашылдық, кәсіпқойлық сияқты Жаңа Қазақстан құндылықтарын қалыптастыру жолдары көрсетіледі. Көптілді және көпмәдениетті қарым-қатынас ортасында коммуникативтік дағдыларды жетілдіру жолдары сипатталған. Зерттеу бағыттарының мысалдары ретінде студенттердің баяндамаларының кейбір тақырыптары, олардың зерттеулерінің материалы мен әдіснамалық базасы келтірілген.
Қорытындылар. Жаңа Қазақстан тұжырымдамасы іске асырылған студенттік ғылыми конференцияны өткізу тәжірибесі. Егер студенттер ғылыми-зерттеу қызметінің осындай нысанына тартылса, зерттеу құзыреттілігін қалыптастыру процесі нәтижелі болады деп бекітуге мүмкіндік береді.

Остеопороз-бұл халық арасында кең таралған және ерте мүгедектікке және өмір сапасының төмендеуіне әкелетін ауру. Шолуда диагностикалық бейнелеудің заманауи әдістері туралы мәліметтер келтірілген, бұл сізге жоғары сенімділікпен және ерте кезеңдерде сүйек минералды құрамының бұзылуын анықтауға және сынықтардың даму қаупін болжауға мүмкіндік береді.
Мақала авторы остеопорозға «емдеуден гөрі ескерту оңай» деген сөз қолданылады деген қорытындыға келеді. Осыған байланысты, іргелес мамандықтар дәрігерлерінің негізгі міндеттерінің бірі-тәуекел тобындағы адамдарды ерте анықтау қажеттілігі, жан-жақты тексеру және радиациялық диагностика әдістері маңызды рөл атқарады.

Хризотил құрамды шаңмен қатынаста болған жұмысшылардың кәсібімен байланысты дамитын аурулары мен еңбек жағдайы туралы әдебиеттерді жинақтау болды.
PubMed (Medline), eLIBRARY, Google Scholar дерекқорларынан «хризотил-асбест», «жұмысшылар денсаулығы», «өндірістік орта», «қауіп факторы», «кәсібімен байланысты дамитын аурулар», «еңбек жағдайы» түйінді сөздерін пайдалана отырып, 10 жыл тереңдікте орысша, қазақша және ағылшын тілдерінде әдеби шолу жүргізілді.
Қазіргі заманғы өнеркәсіп жағдайында жұмыс істейтін халықтың денсаулығын бағалау жұмысшылардың еңбек жағдайларын, өмір салтын және денсаулық жағдайын терең зерттеуді қажет ететін өзекті міндетке айналуда. Тау-кен өнеркәсібіндегі еңбек жағдайлары шаң шығарумен, қолайсыз микроклиматпен, шу және дірілмен байланысты, олар белгілі бір дәрежеде жұмысшы денсаулыңына кері әсер етеді. Хризотил өндірісіндегі еңбек жағдайы кәсіби және кәсібімен байланысты дамитын патологияны қалыптастырудың негізгі қауіп факторы болып табылады. Халықаралық еңбек ұйымының мәліметтері бойынша әлем бойынша зиянды өндірістік факторлардың әсерінен жыл сайын 160 млн жаңа жағдайы тіркеледі.
Хризотил өндірісіндегі жұмысшылар арасында кәсібімен байланысты дамитын аурулардың мәселелері өзектілігін және ғылыми эпидемиологиялық зерттеулер жүргізу қажеттілігін көрсетеді.

Жедел COVID-19 кезеңінде пациенттердің 1/3 бөлігінен астамы неврологиялық белгілерді дамытады, олардың 25% - центральной орталық жүйке жүйесінің тікелей зақымдануына жатқызуға болады. Көбінесе бұл асқынулардың барлығы вирустың жүйелік қанға енуінен, оның таралуынан және тамырлы эндотелийдің зақымдануынан туындайды. COVID-19 жүйке тініне енуіне байланысты барлық клиникалық көріністерді бірнеше топқа бөлуге болады: 1) орталық жүйке жүйесінің зақымдану белгілері, соның ішінде бас ауруы, сананың бұзылуы, энцефалит, цереброваскулярлық аурулар, құрысулар және атаксия; 2) перифериялық жүйке жүйесінің зақымдану белгілері сияқты аносмия/гипосмия, дисгеузия, көру қабілетінің бұзылуы, невралгия және Гильен-Барре синдромы; және 3) миопатия, миалгия және шаршау сияқты тірек-қимыл аппаратының зақымдану белгілері.
Шолудың негізгі мақсаты-COVID-19 ауруындағы жүйке тінінің зақымдануының негізгі көздері мен механизмдерін анықтау.
Әдебиеттерді іздеу Web of Science, PubMed, Scopus дерекқорларында жүргізілді. Іздеу «COVID-19», «жүйке тіндері», «эндотелий дисфункциясы», «тотығу стрессі», «нейроинфламация» кілт сөздері бойынша жүргізілді. Әдебиеттерді іздеу 329 нәтиже берді, оның 234-і мақалалар.
Мақалаларды талдау нәтижесінде зерттеудің 2 негізгі тобы анықталды: сипаттамалық және эксперименттік.
COVID-19 вирусының жүйке жүйесінің зақымдануының патогенезінің екі көзі бар: иіс сезу нейрондары сияқты жүйке ұштарын жұқтыру және вирустың миға ретроградтық енуі.

Зерттеудің мақсаты. Теміртапшылықты анемиясы бар балаларда тісжегінің таралуын бағалау.
Материалдар мен әдістер. Қарағанды облысының 3 аймағындағы 1500 бала мен жасөспірімге зерттеу жүргізілді, олардың 54%-ы теміртапшылықты анемиядан (ТТА) зардап шегеді. Зерттеуге қатысушылар 3 жастан 17 жасқа дейінгі балалар мен жасөспірімдер болды, олар үш жас санатына жіктелген: мектеп жасына дейінгі балалар (3-6 жас), бастауыш мектеп жасы (7-11 жас) және жоғары мектеп жасы (12-17 жас). Талдау Қарағанды облысындағы балалар арасында ТТА мен тісжегінің таралуы арасындағы байланысты анықтауға бағытталған. Осы мақсатқа жету үшін жас топтары мен аймақтық ерекшеліктерді ескере отырып, корреляциялық талдауды және дисперсияны талдауды қамтитын статистикалық әдістер қолданылды.
Нәтижелер және талқылау. Өткізілген зерттеу нәтижесінде қатысушылардың барлығында теміртапшылықты анемиясының дәрежесі мен тісжегінің таралуы арасында 67,98% құрайтын тікелей байланысты дәлелденді. Бұл әсер әсіресе 7 жастан 11 жасқа дейінгі балаларда байқалады. Сондай-ақ, теміртапшылықты анемияның ауырлығының жоғарылауымен декомпенсацияланған тісжегі жағдайларының көбеюі анықталды.
Қорытындылар. Теміртапшылықты анемиясы бар балалар мен жасөспірімдер арасында тісжегінің жоғарғы көрсеткіштері байқалды. Бұл, темір тапшылықты анемияның тістің жағдайына елеулі ықпал бар екенін дәлелдейді. Мұндай сандар жалпы денсаулықты жақсарту және ауыз қуысының аурулары, оның ішінде тісжегі түріндегі ықтимал асқынулардың алдын алу үшін теміртапшылықты анемияны уақытылы диагностикалау мен емдеу маңыздылығын көрсетеді.

Идиопатиялық (біріншілік) өкпелік артериялық гипертензия (ИӨАГ) – әдетте өмірді қысқартатын сирек кездесетін прогрессивті ауру кеш сатысында диагноз қойылған. Сондықтан өкпе гипертензиясына (ӨГ) күдік тудыратын төменгі шекке ие болу және пациенттерді диагностикалық бағалау мен емдеу үшін мүмкіндігінше ертерек мамандандырылған орталықтарға жіберу өте маңызды. Эхокардиография ӨГ бағалаудың таңдау әдісі болып табылады.
Зерттеу мақсаты. Идиопатикалық өкпелік артериялық гипертензияның кеш диагностикасының себептерін анықтау.
Материалдар және әдістер. Жасалған сауалнаманы пайдалана отырып, ИӨАГ диагнозы қойылған 18 жастағы және одан жоғары жастағы ерлер мен әйелдерден құралған 41 науқас сұралды.
Нәтижелер және талқылау. Клиникалық тәжірибеде ИӨАГ диагностикасы аурудың алғашқы белгілері басталғаннан бастап орта есеппен 7,1±6,0 жыл ішінде қойылады. Жағдайлардың 95%-ында ИӨАГ басталуы физикалық жүктеме кезінде ентігуден басталады. Көбінесе аурудың дамуы жедел респираторлық вирустық инфекцияның кейін дамиды. Барлық пациенттер бірінші рет келген кезде диагностикалық эхокардиографиядан өтті, бірақ диагноз пациенттердің 56%-ында ғана анықталды.
Қорытындылар. ИӨАГ диагностикасының кеш қойылу себептері: аурудың басталуындағы сипаты және диагностикадағы қателіктер.

Мақсат. Миелома ауруы кезінде аутологиялық гемопоэтикалық бағаналы жасушаларды мұздатумен және онсыз қолданудың тиімділігі мен қауіпсіздігін салыстырыңыз.
Материалдар және әдістер. Зерттеу Өзбекстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің гематология республикалық мамандандырылған ғылыми-практикалық медициналық орталығының трансплантация бөлімінде жүргізілді және ретроспективті сипатта болды. 2014-2020 жылдар аралығында аутологиялық сүйек кемігін трансплантациялаудан өткен 82 көп миеломалы науқастың медициналық тарихының деректері талданды. науқастар 2 топқа бөлінді: дің жасушаларын мұздатпай I топ (40 пациент), II топ – мұздату (42 пациент). Науқастардың орташа жасы 47±4.5, ерлер мен әйелдердің арақатынасы 32 (39%) және 50 (61%) болды. Гемопоэзді қалпына келтіру уақыты, стационарда болу ұзақтығы, гемопоэтикалық жасушалардың өміршеңдігі және екі топтағы 5 жылдық жалпы және қайталанбайтын өмір сүру деңгейі талданды.
Нәтижелер және талқылау. Перифериялық гемопоэтикалық дің жасушаларының аферезінен кейін бірден топтарда өміршеңдік 96-98% құрады. I топта инъекция кезінде трансплантаттағы тірі жасушалардың саны 96-98% құрады. II топта трансплантация кезінде өміршеңдік 79-93% болды, бұл мұздату, еріту және диметилсульфоксид әсер ету кезінде жасушалардың жоғалуымен байланысты болды. Сондай-ақ, мұздатылмаған трансплантацияны қолдану трансплантациядан кейін гемопоэзді қалпына келтіру уақытын 11 күнге дейін қысқартты, ал мұздатылған трансплантация 15 күнге дейін қалпына келді. Консерванттың уыттылығымен байланысты асқынулар II топта науқастардың 100% – тіркелді. Зерттеуде 5 жылдық жалпы және рецидивсіз өмір сүрудің айырмашылығы анықталған жоқ. I топта рецидивсіз өмір сүру деңгейі 63%, II топта – 60% (p=0,2) құрады. Топтар арасында жалпы 5 жылдық өмір сүруді бағалау кезінде айтарлықтай айырмашылық болған жоқ (78 және 74%; р=0,1).
Қорытындылар. Зерттеу нәтижелері мұздатылмаған перифериялық гемопоэтикалық дің жасушаларын трансплантациялау тиімді және қауіпсіз әдіс болып табылады деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Ұзақ мерзімді нәтижелерді криозды мұздатылған перифериялық гемопоэтикалық дің жасушаларымен салыстыру кезінде айтарлықтай айырмашылық анықталған жоқ.

Зерттеудің мақсаты. IL2 (Т-330G) генетикалық маркерінің полиморфты локусының бірнеше миеломаның асқыну қаупімен байланысын анықтаңыз.
Материалдар және әдістер. IL2 (Т-330G) генінің молекулалық талдауы Өзбекстан Республикасының (Ташкент қ.) республикалық мамандандырылған ғылыми-практикалық гематология медициналық орталығының жанындағы молекулалық генетика, цитогенетика және FISH зертханасында жүргізілді. 34 пен 72 жас аралығындағы 101 науқас бірнеше миелома диагнозымен сенімді түрде тексерілді. IL2 (Т-330G) полиморфизмі «Applied Biosystems» (АҚШ) термоциклерінің көмегімен «Литех» (Ресей) компаниясының праймерлерін пайдалана отырып, нақты уақыттағы ПТР әдісімен генотиптелген.
Нәтижелер және талқылау. Мутантты G аллелінің тасымалдаушылары арасында сау адамдармен салыстырғанда бірнеше миеломаның асқыну қаупінің 1.6 есе жоғарылауы анықталды (χ²=4.3; p=0.05). Бақылаумен салыстырғанда бірнеше миеломаның біріктірілген асқынулары бар науқастар тобындағы қолайсыз локустар арасындағы статистикалық сенімді айырмашылықтар анықталды.
Қорытындылар. Дені сау адамдармен салыстырғанда бірнеше миеломаның даму қаупі IL2 (Т-330G) генінің полиморфизмі бойынша мутантты G аллелінің тасымалдаушылары арасында 1.6 есе жоғары (χ²=4.3; р=0.05). Сонымен қатар, қолайсыз локустар (G және G/G) арасында статистикалық маңызды байланыс орнатылды, олар нефропатиямен бірге плазмацитомамен асқынған бірнеше миеломаның даму қаупінің 2.5 (χ²=9.4; р=0.01) және 3.5 есе (χ²=5.3; р=0.03) жоғарылауымен.

Зерттеудің мақсаты. Торакопластиканың тиімділігін қиылысатын спиц дизайнын және кеуде қуысының шұңқыр тәрізді деформациясының қайталануында өзгертілген Равич операциясын қолдана отырып салыстырыңыз.
Материалдар мен әдістер. 2010-2022 жылдар аралығында «Академик Н. Д. Батпенов атындағы Ұлттық Травматология және ортопедия ғылыми орталығында» шұңқыр тәрізді кеуде қуысының қайталануы бар 24 науқасқа операция жасалды. 15 пациентке стернокостальды пластинаны қолдана отырып, Равичтің өзгертілген әдісі жасалды, 9 пациентке спиц құрылымын қолдана отырып торакопластика жасалды. Бастапқы соңғы нүкте операциядан кейін Галлер индексінің өзгеруі болды. Екіншілік соңғы нүктелер ауруханада болу ұзақтығын, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді асқынуларды қамтыды.
Нәтижелер және талқылау. Пациенттердің орташа жасы 19,1±2,87 жасты құрады. Галлердің орташа индексі 4,45±2,78, Гижицкая индексі 0,7±0,1 болды. Периоперативті өлім болған жоқ. Операциядан кейін Галлер индексі 2,9±1,76 дейін төмендеді. Бақылау кезінде 1 пациент шеткі жара некрозын дамытты; 2 пациент гемоторакс алды және 1 пациент пневмоторакс алды.
Қорытындылар. Кеуде қуысының шұңқыр тәрізді деформациясының қайталануын түзету қиын. Біздің зерттеу нәтижелеріміз торакопластика айқаспалы спиц дизайнын қолдана отырып, кеуде қуысының шұңқыр тәрізді деформациясының қайталануы бар науқастарда қанағаттанарлық нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретінін көрсетті.

Зерттеудің мақсаты. Зәр шығаруды ұстамаудың стресстік түрі бар әйелдердің хирургиялық емдеуге дейінгі және одан кейінгі өмір сапасымен уретровезикалық сегментінің ультрадыбыстық параметрлері арасындағы өзара байланысты анықтау.
Материалдар және тәсілдер. Өмір сапасы мен симптомдардың ауырлығы UDI-6, I-Qol, IIQ-7, ICIQ-SF сауалнамалары бойынша зерттелді және зәр шығаруды ұстамаудың стресстік түрімен ауыратын 40 әйелде уретровезикалық сегменттің ультрадыбыстық зерттеуі жүргізілді. 2023-2024 жылдар аралығындағы операцияға дейін және одан кейін Көрсетілген көрсеткіштер арасында корреляциялық талдау жүргізілді. Талданатын топтағы орташа жас 49,7±9,7 жасты құрады.
Нәтижелер және пікірталас. Қолданылған барлық сауалнамалр бойынша ота жасалғаннан кейінгі өмір сүру сапасы көрсеткіштері айтарлықтай жақсарды.
Өмір сапасы мен симптомдардың ауырлығы UDI-6, I-Qol, IIQ-7, ICID-SF сауалнамалары бойынша зерттелді, сонымен қатар 2023-2024 жылдар аралығында отаға дейін және кейін зәр шығаруды ұстамаудың стресстік түрі бар 40 әйелде уретровезикалық сегменттің ультрадыбыстық зерттеуі жүргізілді. Аталған көрсеткіштер арасында корреляциялық талдау жүргізілді. Талданатын топтағы орташа жас 49,7±9,7 жасты құрады.
Қорытынды. Талдау нәтижелері зерттеушілердің уретровезикалық сегменттің ультрадыбыстық параметрлері симптомдардың ауырлығымен және хирургиялық емдеуге дейін және одан кейінгі зәр шығаруды ұстамаудың стресстік түрі бар науқастардың өмір сүру сапасы сәйкес келетіндігі туралы гипотезасын растады.

Бұл жұмыста ұзақ уақыт бойы алынбайтын ортодонтиялық конструкциялармен емделіп жатқан пациенттердегі созылмалы катаральды гингивитті емдеу бойынша зерттеу нәтижелері ұсынылған. Емдеу үшін өсімдік компоненттерінің негізіндегі отандық өнім – төрт компонентті полифитті май «Fitoleum® Қызыл иек пен тіске арналған май» қолданылды. Зерттеуге алты айдан он сегіз айға дейін брекет жүйелерін пайдаланып, ортодонтиялық ем қабылдаған созылмалы катаральды гингивит диагнозы қойылған 36 пациент қатысты. Барлық пациенттер екі топқа бөлінді: негізгі топ (20 адам), төрт компонентті полифитті майда қолданды және стандартты ем қабылдаған бақылау тобы (16 адам).
Терапиялық әсерді бағалау қызыл иектің қышуы мен ыңғайсыздығына шағымдардың болмауына, сондай-ақ Мюллеманн бойынша қызыл иектің қан кету индексі (SBI) көрсеткіштеріне және папиллярлық-маргинальды-альвеолярлық индексі (PMA) бойынша қабыну дәрежесіне негізделді. Өлшеулер зерттеудің бірінші, үшінші және бесінші күндерінде жүргізілді. Нәтижелер негізгі топтың барлық пациенттерінде төрт компонентті полифитті май «Fitoleum® Қызыл иек пен тіске арналған май» қолданудың бесінші күнінде клиникалық және индекс көрсеткіштерінің оң динамикасын көрсетті.
Осылайша, бұл майды қолдану брекет жүйелерін пайдаланып ортодонтиялық емдеу барысында дамыған созылмалы катаральды гингивитті емдеуде жоғары тиімділікті көрсетті. Төрт компонентті полифитті май қолданудың артықшылықтары қабыну процестерін азайту, қызыл иектің қан кету деңгейін төмендету және ауыз қуысының шырышты қабығының жалпы жағдайын жақсарту болып табылады. Алынған нәтижелер бұл әдісті ортодонтиялық ем қабылдап жатқан пациенттер үшін клиникалық практикада кеңінен қолдануға ұсынуға болатынын растайды.

Зерттеудің мақсаты. Медициналық тәжірибеге негізделген ұсыныстар мен сақтық шараларын әзірлеу мақсатында стероидты емес қабынуға қарсы дәрілік заттарды қолдану қауіпсіздігіне талдау жүргізу.
Материалдар мен әдістер. 2023 жылдың желтоқсанынан 2024 жылдың ақпанына дейінгі кезеңде көп бейінді хирургия бөлімшесінде 250 науқастың стационарлық медициналық картасына ретроспективті талдау жасалды.
Нәтижелер және талқылау. Стационарлық науқастардың медициналық картасын талдау нәтижелері бойынша стероидты емес қабынуға қарсы дәрілік заттарды тағайындауға көрсеткіштердің болуы (диагнозға сәйкес, клиникалық ауырсыну синдромы мен ауырсынуды бағалау шкаласы бойынша), стероидты емес қабынуға қарсы дәрілік заттарды таңдаудың ұлттық хаттама/халықаралық ұсынымдарға, науқастың жасына, физиологиялық/патологиялық жағдайына және аллергиялық анамнезіне сәйкестігі сияқты критерийлері 100% құрады. Қабынуға қарсы стероидты емес дәрілік заттардың бір реттік терапевтік дозасының, енгізу жолының, жиілігінің, ұзақтығының және дұрыс еріткіштің қолданылуының нұсқаулыққа сәйкестік көрсеткіші 86% құрады, осы көрсеткіш бойынша негізінен дәрілік заттарды қолдану жиілігіне байланысты дәрілік қателіктер жіберілген. Полипрагмазия 20% құрады. Пациенттер қабылдаған дәрілер арасындағы дәрі-дәрмектің өзара әрекеттесуін бағалау критерийі жоғары клиникалық мәнді (major) әрекеттесулердің 8%, ал орташа клиникалық маңыздылығы (moderate) 40% құрайтынын көрсетті.
Қорытындылар. Стероидты емес қабынуға қарсы дәрілік заттарбұл әртүрлі мүшелер мен жүйелердің ауруларын емдеуде кеңінен қолданылатын ыңғайлы да қолжетімді препараттар тобы болып табылады. Сондықтан осы топтағы препараттарды рациональды және қауіпсіз қолдануды қамтамасыз ету үшін тиімді ұсыныстар мен сақтық шараларын енгізу қажет:
1. Damumed медициналық ақпараттық жүйесінде ауырсынуды бағалау шкаласы мен күнделік жазбаларын уақытылы толтыру;
2. Damumed медициналық ақпараттық жүйесінде тағайындауларды жоспарлы және pro re nata тағайындауларына (қажет болған жағдайда тағайындау) бөлуді дамыту, стероидты емес қабынуға қарсы дәрілік заттардың дозаларының интервалын нұсқаулық бойынша қатаң сақтау үшін орта медицина қызметкерлерінің дәрігерлік тағайындауды орындау уақытын нақты есепке алуды енгізу.
3. Дәрігерлердің тәжірибесіне ≥65 жастағы науқастарда полипрагмазиямен күресу құралдарын қолдануды енгізу: Бирс критерийлері;
4. Қажетсіз жағымсыз әсерлерді тіркеу деңгейін арттыру мақсатында медициналық қызметкерлерді де, пациенттерді де қамтитын білім беру іс-шараларын өткізу.

Зерттеудің мақсаты. Ішектің қабыну ауруларымен (ІҚА) ауыратын пациентті бағыттауда және сапалы көмек көрсетуде негізгі буын ретінде МСАК әсер ететін ортаның макроэкономикалық (сыртқы) факторларын зерттеу.
Материалдар мен әдістер. Алдағы 3-5 жылда ІҚА кезінде көмек көрсетудің амбулаториялық деңгейіне әсері тұрғысынан көрсеткіштердің 4 тобы (саяси, экономикалық, әлеуметтік және технологиялық) бойынша үш сарапшының пікірі талданды. Барлық факторлар олардың әсер ету күші (1-ден 3-ке дейін) және өзгергіштік ықтималдығы негізінде ескерілді. Әрі қарай, әдістемеге сәйкес, салмағы түзетіле отырып, бағалау анықталды.
Нәтижелер және талқылау. МСАК-та ІҚА кезінде медициналық көмектің тиімділігіне сыртқы орта факторларын талдау технологиялық факторлардың (ақпараттық жүйелердің, телемедициналық технологиялардың, инновациялық әдістердің болуы), сондай-ақ саяси (Министрлік деңгейінде денсаулық сақтау жүйесін реттеуге, қолданыстағы стандартқа, еңбек саясатына, дәрігерлердің білім деңгейіне және профилактикалық сипаттағы іс-шараларға байланысты) және экономикалық (денсаулық сақтау жүйесін қаржыландыру, дамыған инфрақұрылым, халықтың табысы және қызметтердің қолжетімділігі) факторлардың маңыздылығын көрсетті; әлеуметтік-мәдени сипаттағы факторлар, ең алдымен, азаматтардың денсаулығы, халықтың білім деңгейі, медицинаға деген сенім деңгейі және ІҚА ауыратын пациенттерінің күтулерімен байланысты факторлардың маңыздылығы сәл төмен.
Қорытындылар. Жүргізілген талдау технологиялық, саяси және экономикалық факторлардың МСАК-та ІҚА кезінде көрсетілетін көмек сапасына айтарлықтай әсерін көрсетті. Әлеуметтік-мәдени факторлар, ең алдымен, азаматтардың денсаулығына бірлескен жауапкершілігімен, халықтың білім деңгейімен, медицинаға деген сенім деңгейімен және ІҚА ауыратын пациенттердің көп күтулерімен байланысты факторлар көрсетілетін көмектің сапасы үшін салыстырмалы түрде маңызды емес екені анық.

Бұл зерттеудің мақсаты – практикалық денсаулық сақтау мамандарының клиникалық зерттеулерді жүзеге асыру үшін потенциалын, дағдылары мен білімін анықтау және талдау болды. Сонымен қатар, зерттеушілік қызметке төмен қатысу себептерін анықтау.
Материалдар және әдістер. Арнайы әзірленген сауалнама арқылы онлайн сұрау жүргізілді. Қазақстанның барлық өңірлерінен әртүрлі мамандықтар мен білім деңгейлері бар денсаулық сақтау мамандары (дәрігерлер, медбикелер, медициналық білім беру ұйымдарының оқытушылары) қатысты. Кездейсоқ таңдау әдісімен 337 респондент сауалдарға жауап берді. Сауалнама анонимді түрде Google Forms арқылы жүргізілді.
Нәтижелер және талқылау. Респонденттердің 29,7% клиникалық зерттеулерге қатысқан. Респонденттердің басым көпшілігі клиникалық зерттеулерді жүргізу бойынша жеткілікті білімге ие емес, орташа алғанда әр сұраққа 35% дұрыс жауап берген. Респонденттердің зерттеу дизайнын таңдау, зерттеу объектілерінің топтарын құру, деректерді жинау, талдау және интерпретациялау, статистикалық өңдеу бойынша білімдері мен дағдыларын өзін-өзі бағалауы орташа 3 баллды (max = 5 балл) құрады. Барлық респонденттер клиникалық зерттеулер бойынша әртүрлі басымдықтағы оқытуды қажет ететінін білдірді. Клиникалық зерттеулерді жүргізудегі негізгі кедергілер ретінде жұмыс уақытының жетіспеушілігі (44%), білім деңгейінің төмендігі (34%), білім беру бағдарламаларының қолжетімсіздігі (28%), жеке қызығушылықтың болмауы (27%), клиникалық базалардың инфрақұрылымының сәйкес келмеуі (23%), пациенттерді жинаудағы қиындықтар (20%) және кәсіби автономияны жоғалту қаупі (13%) анықталды.
Қорытынды. Сауалнама нәтижелері клиникалық зерттеулерді ұйымдастыру мен жүргізу бойынша зерттеу потенциалының қанағаттанарлықсыз деңгейін көрсетеді. Респонденттер арасында клиникалық зерттеу анықтамасын түсіну, халықаралық стандарттар мен Қазақстан Республикасының клиникалық зерттеулер бойынша заңнамалық талаптарын білу бойынша олқылықтар анықталды, зерттеулерді жоспарлау, зерттеу командасын құру және зерттеуді жүргізуге дейінгі барлық кезеңдерде. Негізгі кедергілер – зерттеушілік қызметпен айналысуға уақыттың жетіспеушілігі, осы саладағы білім мен тәжірибенің төмендігі, клиникалық зерттеулерге бағытталған даярлық бағдарламаларының қолжетімсіздігі және мамандардың төмен қызығушылығы болып табылады.

Кіріспе. Медицина саласындағы бакалавриаттың оқу бағдарламалары көбінесе оқу мүмкіндіктерін теңестіре алмайды және студенттерге теория мен практиканы байланыстыруға мүмкіндік беретін іргелі және клиникалық ғылымдарды зерттеуді біріктіре алмайды. Эксперименттік оқыту әдісінің жоғары білім беру әлеуеті оның практикалық бағытына ғана емес, сонымен қатар рефлексия мүмкіндігіне оқу үдерісінде сыни талдау мен білім синтезіне байланысты.
Зерттеудің мақсаты. Студенттердің пәнді түсінуі және алған ілімін кейіннен клиникалық практикада қолдану тиімділігін арттыру үшін патологияны зерттеу кезінде эмпирикалық оқытуды енгізу мүмкіндігін бағалау.
Материалдар мен әдістер. Зерттеу үлгісін (n=362) 2022-2023 оқу жылында «Жалпы патология» және «Мүшелер мен жүйелердің патологиясы» пәндері бойынша оқитын «Қарағанды медицина университеті» КеАҚ 3 курс студенттері құрады. Іріктеме құрамына 19-22 жас аралығындағы ер жынысты білім алушылардың 48,9% және әйел жыныстың 51,1% кірді. Респонденттер эксперименттік оқыту әдісін қолдана отырып негізгі топқа (n=96) және дәстүрлі оқыту форматын қолдана отырып бақылау тобына (n=266) бөлінді. Студенттердің оқумен қанағаттануын зерттеу және студенттердің медициналық білім беру негіздері туралы түсінігін қалыптастыратын сипаттамаларды анықтау арнайы әзірленген сауалнаманың көмегімен жүргізілді. Зерттеу топтарының студенттерінің бағаларын сипаттау үшін сипаттамалық статистика әдістері қолданылды, ашық сұрақтар арқылы жиналған деректерді зерттеу үшін тақырыптық талдау қолданылды.
Нәтижелер. Оқытушымен өзара әрекеттесу және талқылау мүмкіндігі зерттелетін жағдайлардың микропрепараттарын бірлесіп қарау барысында студенттердің 95,8% және 97,9% «өте жақсы» деп бағаланды. Медициналық білім берудің негізгі сипаттамаларына қатысты патологияны зерделеу кезінде төрт кең ауқымды тақырып верификацияланды: іргелі медициналық білім беру, медициналық білім алу кезінде оқытушымен өзара іс-қимыл, медициналық білім берудегі оқу материалдары және медициналық білім беру саласындағы бағалау.
Талқылау. Патологияны зерттеу кезінде интерактивті топтарды қабылдаудың жоғары деңгейі және студенттердің жалпы қанағаттануы қазіргі медициналық білім беруде белсенді оқыту әдістемелеріне деген ұмтылыс пен қажеттілікті көрсетеді.
Қорытындылар. Алынған мәліметтерге сүйене отырып, патологияны практикалық оқытуды оқыту мазмұны мен стратегияларын қайта қарау арқылы жақсартуға болады.

Зерттеу мақсаты. Студенттердің үлгерімінің сапалық көрсеткіштерін салыстыру арқылы TPCBL инновациялық білім беру әдістемесін оқу үдерісіне енгізудің тиімділігін бағалау.
Материалдар мен тәсілдер. Медициналық ЖОО-да сабақ өткізу кезінде теория, практика және клиника үштігіне (теория, практика және клиникалық оқыту) негізделген TPCBL инновациялық әдістемесін енгізудің тиімділігі зерттелді. «Астана медицина университеті» КеАҚ-да 2023 жылдың қыркүйегінен желтоқсанына дейін TPCBL әдістемесі бойынша сабақ өткізілді. Қалыпты физиология және гериатрия курсымен ішкі аурулар кафедралары қатысты. Эксперименттік топта «Жалпы медицина» білім беру бағдарламасының 3 курс студенттерінен құралған 679 адам (66 топ) (166 орыс тілінде оқитын, 513 қазақ тілінде оқитын студенттер) болды. «Сабир Рамзай» деп аталатын клиникалық жағдай зерттелді.
Нәтижелер мен талқылау. Жалпы, гериатрия курсымен ішкі аурулар кафедрасында оқу үлгерімінің сапа көрсеткіші енгізілгенге дейін (2022-2023 оқу жылы) – 94%, енгізілгеннен кейін (2023-2024 оқу жылы) – 96,5% құрады. Яғни, 2,5 пайызға өсті. 2022-2023 оқу жылымен салыстырғанда «Жалпы медицина» мамандығы бойынша 3 курс студенттерінің оқу үлгерімі енгізілгенге дейін (2022-2023 оқу жылы) – 91,1%, енгізілгеннен кейін (2023-2024 оқу жылы) – 96,4% құрады, яғни 5,3%-ға өсті.
Қорытындылар. Материалды меңгерудің кешенді, жүйелі тәсілі студенттерге теориялық білімдерін бекітуге, практикалық маңыздылығын анықтауға және жаңа материалды жақсы меңгеруге көмектеседі.