Мақалада атмосфералық ауаның ірі өнеркәсіптік орталықта өсетін ағаш өсімдіктерінің апикальды меристемасына генотоксикалық әсерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Атмосфераның ластануы қара терек пен қарағаш меристемасының жасушаларында микроядролардың пайда болу жиілігін арттыратыны анықталды.

Паркинсон ауруы прогрессивті, клиникалық өзгермелі нейродегенеративті ауру болып табылады және оның таралуы алдағы 20 жылда екі есе артады деп болжануда. Тәжірибе көрсеткендей, Паркинсон ауруы диагнозы клиникалық көріністерге негізделген және негізгі белгілер брадикинезия, қаттылық және тремор болып табылады. Мотор ақауларынан басқа, Паркинсон ауруы моторлы емес белгілермен, соның ішінде вегетативті дисфункциямен, депрессиямен, мазасыздықпен және галлюцинациямен байқалады, бұл Паркинсон ауруын бастапқы диагностикалауды қиындатуы мүмкін. Қозғалтқыш ақауларына қарсы Леводопа/Карбидопа негізінделген дәрі - дәрмектер, моноаминоксидаза-В ингибиторлары және допамин агонистерімен емдейді. Алайда, леводопаның ұзақ мерзімді қолданылуы мен жоғары дозалары аурудың дамуын бәсеңдету қабілетін көрсетпеді, бұл уақыт өте келе дискинезияға және мотор белгілерінің ауытқуына әкелді. Осыған байланысты әлемдік тәжірибеде леводопа терапиясында барабар бақылауға қол жеткізілмейтіндер үшін нейрохирургиялық емдеу әдістері қолданылады. Паркинсон ауруы кезінде невропатологтың көмегі маңызды болса да, жалпы тәжірибелік дәрігер көбінесе емделуді және маманның кеңесін қажет ететін ерте белгілері бар науқастар үшін бірінші буын болып табылады.
Зерттеу мақсаты: Қарағанды облысы бойынша Паркинсон ауруының клиникалық жағдайларын талдау және маршруттау жоспарын жасау.
Материалдар мен әдістер: верификацияланған Паркинсон ауруы диагнозы бар амбулаториялық және стационарлық карталарға ретроспективті талдау жасалды. Талдаулар жасына, жынысына, өзгертілген Хен – Яр шкаласы бойынша клиникалық кезеңдеріне, терапияны таңдауға және анықталған асқынуларға сәйкес жасалды. Амбулаториялық деңгейдегі іс-қимыл алгоритмі жалпы тәжірибелік дәрігер, невропатолог және экстрапирамидалық бұзылулар кабинеті арасындағы тиімді пәнаралық тәсілге ықпал етеді.
Нәтижелер. Қарағанды облысында Паркинсон ауруымен ауыратын науқастардың орташа жасы 66,5±9,02 құрады. Еркектерге қарағанда әйелдерде (N=138, 62,4%) 1,6 есе жиілік басым (n=83 37,5 %) болып табылады. Ауру құрылымында әйелдер арасында кең таралған жас тобы 60 пен 69 жас аралығында болды (N=66), ерлер үшін 60 пен 79 жас аралығында (N=54). Мотор белгілерін жақсарту үшін Паркинсон ауруымен ауыратын жеке науқастарда қарастырылуы мүмкін нейрохирургиялық емдеудің балама әдістері анықталды. Мидың терең стимуляциясы үшін халықаралық көрсеткіштерге сәйкес пациенттерді хирургиялық емдеуге іріктеу кезінде аурудың орташа ұзақтығы 7,3±2,3 (49-71 жас аралығы) құрады.
Қорытынды. Бұл ғылыми зерттеуде Қарағанды облысы бойынша гендерлік, жас ерекшелік деректеріне, Хен-Яр шкаласы бойынша клиникалық кезеңдерге, терапияны таңдауға және Паркинсон ауруы диагнозымен анықталған асқынуларға ретроспективті талдау жүргізілді, сондай-ақ қолда бар әлемдік статистикамен салыстырмалы сипаттама жүргізілді, көрсеткіштердің алшақтығы анықталды, сондай-ақ олардың сәйкес келмеуінің неғұрлым ықтимал себебі белгіленді, кейіннен Қазақстан мен Қарағанды облысы бойынша практикада салыстыра отырып, халықаралық практикада қолданылатын емдеудің негізгі әдістері сипатталды.

Қазіргі жағдайда адамның кәсіби қызметі жағымсыз эмоциялар мен елеулі жүйке-психологиялық жүктемелерді тудыратын әртүрлі қолайсыз факторлардың әсерімен бірге жүреді. Мейірбике жұмысындағы жоғары психоэмоционалды және физикалық жүктемелерге байланысты медицина қызметкерлерінің стресс деңгейінің жоғарылауын атап өткен жөн, бұл денсаулық пен жұмыс қызметінің нашарлауына әкеледі.
Операциялық бөлімшелердегі мейірбикелер айтарлықтай жұмыс атқарады. Әр түрлі операциялық бөлмелерде анестезиологиялық, диагностикалық және терапевтік процедуралар жүргізіледі, олар жоспарлы да, шұғыл да болуы мүмкін. Операциялық мейірбике теориялық дағдыларды іс жүзінде қолдана білуі, сонымен қатар, пәнаралық тәжірибе мен командалық жұмыс дағдыларын қолдануы керек. Операциялық бөлімнің медициналық қызметкерлері науқастарға күтім жасау тәжірибесін жақсарту бойынша жұмыс жүргізеді.
Мейірбике науқасты хирургиялық емдеудің барлық кезеңдерінде болғандықтан, денсаулық сақтау жүйесін жақсы жаққа өзгерту үшін өзгерістер енгізуші болып табылады деп айтуға болады.
Мейірбикелер кездесетін созылмалы күйзеліс депрессияның даму қаупін арттыруы мүмкін. Мейірбике жұмысында эмоционалды қауіпсіздік режимі маңызды. Науқас адамдарға күтім жасаумен байланысты жұмыс, ерекше жауапкершілікті, үлкен физикалық және эмоционалды тұрақтылықты қажет етеді. Операциялық мейірбикенің жұмысындағы психологиялық қауіп факторлары әртүрлі психоэмоционалды бұзылуларға әкелуі мүмкін.

Мақсаты: Колоректальды қатерлі ісікке (КҚІ) сонымен қатар, табиғаты ісік және ісік емес болып табылатын жедел ішек өтімсіздігіне байланысты операция жасалған науқастарда SIRS, инфекциялық-қабыну асқынуларының, мүшелер дисфункциясы мен өлім-жітім дамуындағы қан сарысуындағы sCD14-ST динамикасы мен деңгейін бағалау
Материалдар мен әдістер: Зерттеуге 120 науқас қатысты: 1 топ – ЖІӨ жоқ КҚІ бар 50 науқас; 2 топ – табиғаты ісік болып табылатын ЖІӨ бар 40 науқас; 3 топ – табиғаты ісіктік емес ЖІӨ бар 30 науқас. Қан сарысуында sCD14-ST операциядан бір сағат бұрын және одан кейін 72 сағаттан соң ферментті иммуносорбентті талдау әдісі арқылы анықталды.
Нәтижелер мен талқылау: КҚІ бар топтағы науқастар ішінде операциядан кейінгі 3-ші тәулікте sCD14-ST деңгейі осы топтағы қайтыс болған науқастарда 2,4 есе жоғары болды (Z= -2,630, p=0,009), ал мүшелер дисфункциясы бар науқастарда динамикада sCD14-ST деңгейінің 30% - ға жоғарылауы байқалды, ал операциядан кейінгі бірінші тәулікте бұл бұзылыс байқалмаған науқастарда sCD14-ST 18% төмендеді (Z=-2,468, p=0,014). Операциядан кейінгі 3 тәулікте sCD14-ST мәні >520 пг/мл болғанда өлім қаупі 12,3 есе жоғары (OR 12,3, 2,34-64,20) екені анықталды. sCD14-ST Бастапқы деңгейінің динамикадағы жоғарылауы немесе оның 8,8 пг/мл-ден аспауы кезінде мүшелер дисфункциясының пайда болу қаупі оның төмендеуінен 6,5 есе жоғары (6 6,5, CI 1,66-25,83) екені анықталды.
Қорытынды: КҚІ бар науқастарда операциядан кейінгі 3-ші тәулікте sCD14-ST деңгейінің жоғарлауы нақты нашар нәтижелер мен болжам көрсетті.

Аналық егеуқұйрықтарды тез тамақтандырумен (фаст-фуд) азықтандыру физиологиялық бұзылуды, сондай-ақ қан құрамының өзгеруін тудырды. Эксперимент барысында егеуқұйрықтардың мазасыз мінез-құлқы, тұрақты аштық сезімі, концентрацияның бұзылуы байқалды. Қалпына келтіру кезінде егеуқұйрықтар сабырлы күйде болды, бірақ алаңдаушылық сезімі сақталды.
Эксперимент кезінде 1 топта (тәжірибиелік) тромбоциттер мен гемоглобиннің жоғарылауы байқалды. Жалпы уланғанда, күшті стресс кезінде тромбоциттер саны артады, себебі организм максимальді түрде шығындарды өтеуге тырысады. Эксперимент соңында тәбеттің жоғалуы байқалды, бұны гемоглобиннің жоғары көрсеткішінің белгілері деп санауға болады.

Мақалада гамма-сәуле және оның ағзаға қалай әсер ететіні туралы сипатталған. Гамма-сәулелер – өте терең деңгейде ене алатын қысқа электромагниттік толқындар. Жасушаның иондалуы химиялық процестер мен химиялық байланыстардың бұзылуына әкеліп соқтырады. Сондықтан радиацияның әсерінен адам денесінде қайтымсыз өзгерістер мен деформациялар пайда болады. Сондай-ақ гамма-сәулеленудің дене жасушаларымен әрекеттесуі генетикалық ауытқуларды тудыруы мүмкін.

Тыныс алу жүйесі ауруларында мейіргер процесінің бірінші кезеңін жүзеге асырудағы мейіргердің рөлі мейіргер ісінің қазіргі заманғы модельдерінің негізгі және ажырамас ұғымдарының бірі болып табылады. ДДҰ 2030 жылға қарай ӨСОА әлемдегі өлімнің үшінші себебі болады деп болжайды. Зерттеудің мақсаты-мейіргер жұмысының ерекшеліктерін зерттеу кезінде тыныс алу жүйесінің аурулары кезінде мейіргер процесінің бірінші кезеңін жүргізуде жиі кездесетін мәселелерді анықтау. Бұл зерттеу мейіргер процесінің бірінші кезеңін өткізу сапасын бағалауда пациенттерге сауалнама жүргізу, сондай-ақ мейіргер процесінің бірінші кезеңін ұйымдастыру кезеңінде мейіргерлерге бақылау жүргізу арқылы жүргізілді. Мейіргер ісінің бірінші кезеңін ұйымдастырудағы проблемаларды анықтау мақсатында мейіргер специалист маманы қызметінің тиімділігіне жүргізілген талдау ресми деректерді, төлқұжат бөлігін, ауру тарихын, эпидемиологиялық және аллергологиялық анамнезді ресімдеудегі ақауларды анықтауға мүмкіндік берді.

Мақалада COVID-19 пайда болуымен байланысты әртүрлі профильдегі мамандарға тек жедел диагностика мен емдеуге ғана емес, сонымен қатар сапалы медициналық көмек көрсетуге, соның ішінде коронавирустық инфекция кезінде және одан кейін оңалту шараларына қатысты қиындықтар туғызғаны анықталып, осыған орай зерттеу дәлелді медицина негізінде постковид синдромына кезіккен науқастардың психикалық жағдайы мен депрессияны анықтау үшін олармен жүргізілетін мейіргерлік үрдіске жаңа технологияларды ұсыну мақсатында ұсынылады.

Мақалада Денсаулық сақтау ұйымының алдағы жылға қорытындыны алу үшін ЖТМК (жоғарғы технологиялық медициналық көмек) ұсынуға үміткер денсаулық сақтау ұйымы (оның ішінде ЖТМК белгілі бір түрін көрсетуге алғаш өтініш берген денсаулық сақтау ұйымы) ағымдағы жылғы 15 қыркүйек пен 15 қазан аралығында кешіктірмей растайтын құжаттарды қоса денсаулық сақтау ұйымының ЖТМҚ ұсынуға сәйкестігіне нысан бойынша медициналық қызметтер көрсету саласындағы мемлекеттік орган ведомствосының аумақтық бөлімшесіне ресурстарды басқарудың ақпараттық жүйесінде электрондық түрде өтінім береді. ЖТМК ұсынуға алғаш рет үміткер денсаулық сақтау ұйымы ағымдағы жылға қорытынды алу үшін осы қағидаларға сәйкес нысан бойынша осы қағидаларда көрсетілген мерзімдерге қарамастан өтінім береді. Денсаулық сақтау ұйымы өтінімде осы қағидаларға сәйкес нысан бойынша ЖТМК көрсететін денсаулық сақтау ұйымдарының сипаттамаларына сәйкестігі туралы мәліметтерді көрсетеді.[6].Жоғары медициналық технологиялардың орталықтарының жұмыс істей бастауы олардың қызметін қаржылық қамтамасыз ету мен ұйымдастыруға,басқа медициналық мекемелермен өзара әрекеттесуге байланысты бірқатар шешілмеген мәселелермен байланысты,соның ішінде. науқастарды оңалтуды қамтамасыз ету кезінде жоғары медициналық технологиялар саласындағы қызметтерді стандарттау,жоғары медициналық технологиялар орталықтарын жарақтандыру және кадрлармен қамтамасыз ету және т.б. мәселелері де шешімін таппай отыр.[2].2020 жылы «Денсаулық» бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында Қарағанды облысында тұратын 416 науқас ЖТМК (жоғарғы технологиялық медициналық көмек) алды.2021 жылы «Денсаулық» бағдарламасын орындау барысында ЖТМК дамыту Қарағанды облысының денсаулық сақтау жүйесінде және Қазақстан Республикасының басқа аумағында квота берілу арқылы орналасқан денсаулық сақтау мекемелерінде жалғасты.Тұрғындардың сапалы өмірі мен ұзақтығына әсер етудің жоғары дәрежесін ескере отырып,нейрохирургия, қан тамырлары хирургиясы, кардиохирургия,сондай-ақ травматология, ортопедия және эндопротездеу саласындағы науқастарға медициналық көмек көрсету жоғары технологиялық медициналық көмекті дамытудың басым бағыттары ретінде таңдалды;жаңа медициналық орталықтар салу және олар үшін кадрлар даярлау.Зерттеулер денсаулық сақтау ресурстарын тиімді пайдалану аумақтардың едәуір бөлігіндегі тұрғындарға медициналық көмектің қолжетімділігі мен сапасын жоғары деңгейде қамтамасыз етуге мүмкіндік беретінін көрсетті,сол себебті осы бағытты дамыту бойынша ұсыныстар әзірлеу болды.[4].

Мақалада қазіргі заманауи білім беру технологияларын кеңінен қолдану арқылы медициналық білім сапасын жетілдіру әдістері қарастырылады.Ондай әдістің бірі-ғылыми мақала. Студенттердің арасында ғылыми мақала жазу бойынша зерттеу жұмысы жүргізілді.
Материалдар мен зерттеу әдістері. Респонденттерге «Зеңге қарсы және вирусқа қарсы заттар» тақырыбында дәріс оқылды. Дәріске топтағы барлық студенттер қатысты. Тақырып жұмыс бағдарламасына және практикалықсабақтардың бекітілген тақырыптық жоспарына сәйкес таңдалды. Осылайша, студенттерге алдымен зерттеуге қосымша ақпарат берілді, содан кейін тестілік бақылау жүргізілді. Нәтижелер бақылау топтарымен салыстырғанда бағаланды.
Зерттеу нәтижесі көрсеткендей, ғылыми жұмыс жазу арқылы студенттер алған білімін теориялық және практикалық бағытта бекітіп, жан-жақты зерттеу жүргізе отыра клиникалық ойлауын жетілдірді.

Мақалада ЖОО-да оқу процесін ұйымдастыру процесінде психологиялық тренингті қолдану, Жоғары мектептегі білім беру жүйесі, сондай-ақ кәсіптік білім берудің сипаты мен функцияларының өзгеруі қарастырылады. Белсенді оқыту әдістері сипатталған. Тренинг, психологиялық тренинг ұғымы ашылады, сабақтарды өткізудің тренингтік нысанын түсінудің әртүрлі тәсілдері негізделеді. Жоғары мектепте сабақ өткізудің тренингтік нысанын қолданудың психологиялық-педагогикалық тәжірибесі талданды. Психологиялық тренингтің диагностикалық, профилактикалық, трансформациялық, түзету функциялары, олардың топтық жұмысқа әсер ету ерекшеліктері қарастырылады. Тренинг жұмысының артықшылықтары мен шектеулері, студенттерге арналған психологиялық тренингті қолдана отырып, топтық жұмыстың күшті жақтарын пайдалану мүмкіндігі ерекше. Қалыптастырушы, дамытушы, оқыту тренингтік бағдарламалары ашылады, олардың негізінде жоғары білім беру жүйесіндегі ең өзекті бағдарламаларды анықтау үшін сауалнама жасалады. Медицина университеттеекінші оқу жылының студенттерімен жүргізілген сауалнама негізінде жоғары мектепте оқу процесін ұйымдастырудың тренингтік нысанын енгізу негізделеді. Студенттермен практикалық сабақтарды тренингтік ұйымдастырудың негізгі құрылымдық компоненттері ерекшеленеді. Студенттердің жұмыстың ең тиімді және өзекті тренингтік бағыттарын таңдау пайызы бойынша нәтижелер келтірілген.Оқытудың белсенді және интерактивті формалары мен әдістерін міндетті түрде қолдану қажеттілігі негізделеді, соның арқасында білімді өзектендіру және тиімді игеру, оларды студенттің жеке тәжірибесі жүйесіне қосу жүзеге асырылады. Атап айтқанда,өзін-өзі реттеу дағдыларын дамытуға бағытталған оқыту тренингтері, коммуникативтік тренингтер, жеке өсуді ынталандыратын тренингтік тәсілдер, оқыту тренингтері студенттердің сауалнамасы нәтижелері бойынша ең қолайлы болып табылады.

Болашақ медицина ғалымдарының арнайы дайындығын жетілдіре отырып, олардың гуманитарлық дайындығын түбегейлі өзгерту, әсіресе ғылыми-зерттеу және практикалық қызмет нәтижелерінің барлық ықтимал салдары үшін, олардың санасында ойлаудың философиялық мәдениетін және жеке моральдық жауапкершілікті арттыру өте маңызды. Философия ғылымының қазіргі студент үшін – қазіргі медицина ғылымын зерттейтін болашақ дәрігер үшін маңыздылығын анықтау қажет. Ұсынылған жұмыста болашақ дәрігерлер үшін философия ғылымының маңыздылығы мен мәнін дәлелдеуге тырыстық, өйткені философия бізді қоршаған әлеуметтік-мәдени шындық туралы кең әмбебап білім береді, адамға оның қазіргі әлемдегі орны мен рөлін түсінуге көмектеседі. Бұл мақала философия пәнінің медицина студенттері үшін мақсаты, маңызы, тигізетін әсері мен беретін білімін анықтау мақсатында жазылған. Анықтау барысында жүргізілген тәжірибелер мен зерттеулер, философия пәнінде қозғалатын тақырыптар мен жүргізілетін жұмыстар, сонымен қатар студенттердің белгілі бір тақырыпқа байланысты ой-толғаулары көрсетілген. Жалпы мақала жазу барысында біз философия пәні медицина студенттері үшін қандай рөл ойнайды, күнделікті жеке және кәсіби өмірде оның тигізетін пайдасы бар ма, жағымды және жағымсыз жақтары бар ма деген сұрақтарға жауап алуға тырыстық.

Мақалада «Қазақстанның қазіргі заманғы тарихы» пәні бойынша студенттердің пәнді оқыту әдістемесіне қанағаттанушылық деңгейін анықтау мақсатында әр семестр соңында жүйелі түрде өткізілетін сауалнама нәтижелері қарастырылған. Мақала авторының кафедрадағы әріптестеріне ұсынған кері байланыс сауалнамасының өзі беріледі, сонымен қатар осы сауалнама сұрақтарына студенттердің жауаптары беріліп, талданады.

Мақала ХХ-ғасырдың басындағы Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан бастаған қазақ зиялыларының қоғамдық денсаулық сақтау жүйесінің қалыптасу процесін зерделеу тарихына арналады.
Автор қазақ зиялыларының ой-пікірлері мен еңбектерін таныстыра отырып, талдау жасайды. Тарихи маңызын, тақырыптың күн тәртібіндегі актуальдылығын көрсетеді.

Мақалада Қарағанды медицина университетінің морфология және физиология (блок-гистология) кафедрасының COVID-19 пандемиясының дамуы кезінде оқу процесінің қашықтағы форматында жұмыс істеу тәжірибесі берілген. Дәріс курсының ерекшеліктері, тәжірибелік сабақтарды өткізу үшін әртүрлі алаңдарды пайдалану, қашықтықтан оқытуды әдістемелік қамтамасыз ету, студенттермен кері байланыс жасау ерекшеліктері талқыланды. Мұғалімдердің көзқарасы бойынша қашықтықтан оқытудың жағымды және жағымсыз жақтары талқыланады.

Мақалада оқыту технологиясының тиімді түрлерінің бірі-кейстерді қолдана отырып проблемалық-ситуациялық оқыту – Case-study талқыланады. Бұл әдістің артықшылықтары атап өтілді, кейс тапсырмаларын әзірлеу бойынша ұсыныстар берілді. Дәрілік заттардың сапасын бақылау пәнін оқуда Case-study қолдану мысалы, сондай-ақ кейстердің мысалдары келтірілген.

Мақалада медициналық жоғары оқу орындарында оқытуда интерактивті оқыту әдістерін қолданудың маңыздылығы қарастырылған. Мақалада Қарағанды медицина университетінің морфология және физиология кафедрасында проблемалық оқыту элементтерін қолдану тәжірибесі көрсетілген. Авторлар студенттерге өз түсінігінің шегін табуға, проблемалық сұрақтар құруға, проблемалық сұрақтарға жауап іздеуге мүмкіндік беретін проблемалық оқыту элементтерін қолдану қажеттілігіне назар аударады, нәтижесінде білімнің үнемі жаңартылуы жүреді. Мұндай оқыту студентке күтілетін нәтижеге қол жеткізуге және студенттердің қандай мақсатқа қол жеткізгісі келетінін түсінуге мүмкіндік береді.

Офтальмология және оториноларингология пәндері бойынша хирургиялық аурулар кафедрасында қолданылатын заманауи оқыту әдістері пәнаралық байланыстар, симуляциялық тренинг, компьютерлік модельдеу студенттерге негізгі құзыреттерді қалыптастыруға мүмкіндік береді, тәуелсіз кәсіби қызметке дайын заманауи маманның жүйелі ойлауын қалыптастыруға ықпал етеді.

Қазіргі заманғы жоғары мектеп пәндік-тілдік интеграцияланған оқытудың педагогикалық технологиясын пайдалана отырып, көп тілді және көп мәдениетті тұлғаны дайындайды (ПТИО). (CLIL - Content and Language Integrated Learning). Көп тілді білім беру өзінің және шет тілдерінде оқытуға негізделген. Тілдер арнайы білім, кәсіби және әлеуметтік-мәдени құзыреттілік саласын түсіну құралына айналады және жеке тұлғаларға мамандардың әлемдік нарығында бәсекелесуге қосымша мүмкіндік береді.
Жұмыс мақсаты. ЖОО-да шет тілінде арнайы бағытталған пәндер (АОӘ) сабақтарында пайдалану тиімділігін практикалық тексеру CLIL.
Материалдар мен әдістер. Диагностикалық (сауалнама, студенттермен және оқытушылармен әңгімелер); бақылау (бақылау, тестілеу); когнитивті-жалпылау (психологиялық, әдістемелік және лингвоәдістемелік әдебиеттерді теориялық талдау); енгізу процесі
Нәтижелер мен талқылау. CLIL технологияларын қолдана отырып сабақтарды өткізудің әдістемелік ұсынымдары берілген
Қорытынды Оқытушылар оқытылатын пәннің кәсіби маманы болуы керек; сабақ барысында қарым-қатынас құралы ретінде шет тілін жақсы меңгеру; дидактика принциптерін білу.
Нәтиже. ОАӘ-ні шет тілінде оқыту білім алушыларды шет тіліндегі дидактикалық ортаға енуді көздейді, оның шегінде біртіндеп пәндік-тілдік бейімделу жүреді.