Мақала қазіргі заманғы Жаңа Қазақстан тұжырымдамаға қатысты қоғамның жаңа сұраныстарына сәйкес келетін азаматтық позиция мен жауапкершілік сияқты негізгі құндылықтар тұрғысынан медициналық бейіндегі студенттердің кәсіби тұлғасын қалыптастырудың өзекті мәселесіне арналған. Мақаланың мақсаты – медицина мамандықтағы студенттермен аудиториялық және аудиториядан тыс жұмыста квизді қолдану тиімділігінің қағидатын тұжырымдау. Авторлар «Медициналық Қарағанды» квиздің нақты сценариін ұсынады, сонымен бірге тапсырмалар мен ойын барысын толық сипаттайды. Тапсырмалар Қарағанды медицинасының тарихы бойынша материалдар, оның ішінде бірегей мұрағаттық дереккөздер, мұражайлар мен дереккөздерде жиналған материалдар негізінде жасалды. Квиз сондай-ақ оны студенттер оқитын екінші тілде өткізуді болжайды (бұл жағдайда – орыс тілі қазақ тілінде оқитын топтар студенттері үшін). Мақалада жеке тапсырмалардың да , жалпы квиздің де тиімділігі талданады. Талдау квиздік тестілеу нәтижелері бойынша «Қарағанды медицина университеті» КеАҚ 1 курс студенттері аудиториясында және «Bolashaq» академиясы «Фармация» мамандығы студенттерімен «Қала күні» іс-шарасы шеңберінде жүргізілді. Кері байланыс және сауалнама барысында алынған нәтижелерді талдау негізгі құндылықтарды  қалыптастыруда (патриотизм, жауапкершілік, сыни ойлау) квиздің тиімділігін дәлелдеді және тапсырмаларды мұқият іріктеу мен пәнаралық байланыстарға негізделген тиімділік қағидатын тұжырымдауға мүмкіндік берді.

Мақалада интернеттегі қарым-қатынас ерекшеліктерін ескере отырып, жыныстық зорлық-зомбылық құрбандарының жауап беруіндегі сөйлеу тәсілдеріне арналған ғылыми зерттеулер нәтижелеріне шолу жасалынған. Шолуды жасау барысында зерттеу тақырыбын толыққанды сипаттау үшін әртүрлі аймақтар мен елдердің мәдени және мәдениетаралық ерекшеліктері ескеріле отырып, әлемдік қауымдастықтағы әртүрлі елдердің ғылыми зерттеулерінің нәтижелері пайдаланылды. Сондай-ақ зорлық-зомбылық құрбанының сөйлеу форматына әсер ететін басқа факторларға, атап айтқанда, жеке және психологиялық ерекшеліктеріне, жағдайдың айрықша және әлеуметтік факторларына да баса назар аударылған. Жыныстық зорлық-зомбылық құрбандарының жауап беру салдарлары, олардың  психологиялық жағдайы және одан кейінгі әлеуметтік өзара әрекеттесу себептері де егжей-тегжейлі сипатталған. Әдебиеттерді қарастырғаннан кейін жыныстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккендерге көмек көрсететін мамандардың пайдалануы үшін жүргізілген зерттеу жұмыстарының маңыздылығын сипаттайтын қорытындылар жасалған.

Зерттеудін мақсаты. 2020-2022 жылдар аралығындағы Қазақстандағы сүт безі қатерлі ісігімен сырқаттанушылықты талдау.

Материалдар мен әдістер. Зерттеуге Қазақстан Республикасында 2020-2022 жылдар аралығындағы сүт безі обырынан сырқаттанушылық пен өлім-жітімнің барлық тіркелген жағдайлары қамтылды. Талдау үшін деректер ресми статистикалық дереккөзден алынды: «Қазақстан Республикасы халқының денсаулығы және денсаулық сақтау ұйымдарының 2020 жылғы қызметі» статистикалық жинақ; «Қазақстан Республикасы халқының денсаулығы және денсаулық сақтау ұйымдарының 2021-2022 жылдардағы қызметі» статистикалық жинағы. Іздеу тереңдігі 3 жыл, 2020 жылдан 2022 жылға дейін болды. Стандартталған аурушаңдық пен өлім-жітім көрсеткіштерін есептеу үшін жаһандық популяция стандартын қолданатын тікелей стандарттау әдісі қолданылды.

Нәтижелер және талқылау. 2020-2022 жылдарға арналған статистикалық деректерді зерделеу нәтижесінде 2022 жылы 100 мың халыққа шаққанда онкологиялық аурулармен сырқаттанушылық көрсеткіші 2021 жылмен салыстырғанда 5,2%-ға, 2020 жылмен салыстырғанда 13,5%-ға өскені анықталды. Сырқаттанушылық құрылымында 2020 және 2021 жылдары да, 2022 жылы да сүт безі обыры динамикасының 2020 жылдан 2022 жылға дейін 100 мың халыққа шаққанда 8,76-дан 9,73-ке дейін өсуімен 1-орынды иеленді.

Қазақстан аймақтары жағдайында сүт безі обырының аурушаңдық кезеңдері бойынша сырқаттануын талдау сүт безі обырының I және II сатыларының жоғары көрсеткіштері Қызылорда, Павлодар және Атырау облыстарында анықталғанын көрсетті. Сүт безі обырының I және II сатысының ең төмен деңгейі Ақмола, Маңғыстау және Түркістан облыстарында байқалды.

Қорытындылар. Біздің шолуымыздың нәтижелеріне сәйкес, көптеген зерттеулер бұл ауру әлемнің әртүрлі елдерінде, соның ішінде Қазақстанда ең жиі диагноз қойылған қатерлі ісік және әйелдер өлімінің жетекші себебі болып қала беретінін көрсетеді. Осы мақаланың қорытындысы сүт безі обырынан болатын аурушаңдық пен өлім-жітім Қазақстандағы өзекті эпидемиологиялық проблема болып қалуда, қауіп факторларын анықтау үшін одан әрі ғылыми зерттеулерді қажет етеді.

Мақсаты. Жалпы Кесар тілігі жиілігіне ең үлкен және ең аз үлес қосатын әйелдер топтарын анықтау және талдау. М. Робсон классификациясына сәйкес Түркістан облысының №1 облыстық перинаталдық орталығында Кесар тілігі жиілігін  бағалауды жүргізу.

Зерттеу әдістері. Біз №1 облыстық перинаталдық орталықта 5286 босану тарихына ретроспективті талдау жасадық. 2022 жылы босанған әйелдердің босану тарихы есепке алынды. Кестені толтыру үшін әр босану тарихы бойынша: босану әдісі (босану жолдары арқылы босану, кесарь тілігі); Паритет (бірінші рет , қайталанатын); ұрықтардың саны (бір, екі, үш және одан да көп); босану мерзімі (37 аптаға дейін., 37-40 апта., 41 - 42 және одан көп); ұрықтың қелу түрі (бас, жамбас, көлденең/қиғаш); босану индукциясы( индукция жүргізілді, индукция жүргізілмеді); өздігінен босану; анамнезіндегі Кесар тілігі саны (бір немесе бірнеше) ескерілді.

Нәтижелер. топтың жалпы КТ жиілігіне ең көп үлес қосқаны 5 топ болды – анамнезінде бір немесе бірнеше КТ бар, бір ұрықтың баспен келуі, ≥37 апта – 24,1%; топтың жалпы КТ жиілігіне ең аз үлес қосқаны 9 топ болды – бір ұрықты жүктілік, ұрықтың көлденең немесе қиғаш позициясы бар әйелдер, соның ішінде әйелдер бір немесе бірнеше КТ тарихы бар – 2,2%.

Қорытынды. КТ жалпы жиілігіне топтың ең үлкен үлесін 5 топ – барлық босанулардың 22,1%, осы топтағы 1170 әйелдің 888 – і (75,9%) отамен босанған, жатырында тыртықтары бар барлық жүкті әйелдер; КТ жалпы жиілігіне топтың ең аз үлесін 9 топ – босанулардың 0,7% құрайды, 38 әйелдің 100% – ы КТ отасымен босанған

Зерттеудің мақсаты. Компоненттік талдау арқылы COVID-19 пандемиясының өкпенің қатерлі ісігімен сырқаттанушылыққа әсерін бағалау.

Материалдар мен әдістер. Зерттеу материалы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің өкпе обырына қатысты деректері болды (7-нысан). 2011 жылдан 2020 жылға дейінгі жағдайлар санына негізделген сырқаттанушылық динамикасын талдау үшін компоненттік әдіс қолданылды.

Нәтижелер және талқылау. 2011 және 2020 жылдарды талдай отырып, біз өкпенің қатерлі ісігінің төмендеу тенденциясын анықтадық (p=0,000). Алайда, 2019 және 2020 жылдарды салыстыра отырып, біз аурудың күрт төмендеуін таптық. Жалпы төмендеу −2,22⁰/₀₀₀₀ болды және халықтың жас құрылымындағы өзгерістерге (∑ΔA=+0,34⁰/₀₀₀₀), ауру қаупіне (∑ΔR=−2,52⁰/₀₀₀₀) және жас құрылымы мен ауру қаупінің жиынтық әсеріне (∑ΔAR=−0,04⁰/₀₀₀₀) байланысты болды. Төмендеу негізінен ауру қаупінің әсерінен болды. Компоненттік талдау есептеулеріне сәйкес, 2020 жылы 3 856 пациент күтілді, бірақ оның орнына пациенттер саны азайып, 3 375 құрады және бұл ауру қаупінің өзгеруінен болатын жағдайлардың төмендеуімен сипатталады.

Қорытындылар. COVID-19 пандемиясы Қазақстанда өкпе обырымен сырқаттанушылық көрсеткішін айтарлықтай төмендетті. Пандемия жағдайында онкологиялық аурулармен күресудің толық әсерін түсіну және тиісті шаралар қабылдау үшін қосымша талдау мен зерттеу қажет.

Бұрын анықталмаған SARS-CoV-2 вирусын жаппай жұқтыру Дүниежүзілік денсаулық сақтау жүйесі үшін соққы болды, сонымен қатар әлемдік ғылым үшін сынақ болды. Көптеген зерттеулер аурудың клиникалық көріністеріне және оны емдеу әдістеріне назар аударғанымен, инфекцияның молекулалық және генетикалық аспектілерін түсіну иесі мен қоздырғыштың  өзара әрекеттесуінің патогенетикалық механизмдерін түсіну үшін өте маңызды болды.

Зерттеушілер SARS-CoV-2 инфекциясына жауап ретінде гендердің экспрессиясы және оларды реттеу мәселелеріне ерекше назар аударды. Атап айтқанда, біз «COVID-19: коронавирустық инфекцияны қоса алғанда, жаңа респираторлық инфекциялардың таралуына жауап беру жүйесінің ғылыми-технологиялық негіздемесі» жобасы шеңберінде гендердің экспрессиясына зерттеу жүргіздік, оның нәтижелері осы мақалада келтірілген [1].

TLR 3 (Toll-Like receptor), TLR 7, TLR 4, ACE 2 (Angiotensing  converting enzyme), TMPRSS 13 (Transmembrane serine protease), INF-Ɣ (Interferon gamma) және IL 4 (Interleukin) гендерінің экспрессиясындағы вариациялар барлық зерттелген топтарда, соның ішінде қалпына келтірілгеннен кейін алты айдан кейін бағаланғандарда анықталды.

Иммундық жүйені қорғау механизмі вирустық бөлшектермен жанасатын ‘toll’ тәрізді рецепторлардың сигнал беру жолдарын тартуды қамтиды. Сонымен қатар, ACE2 экспрессиясының жоғарылауы SARS-Cov-2 жасушаларына ену және туа біткен иммунитет реакцияларын белсендіру үшін қақпа ретінде көп функциялы рөл атқарады. Дегенмен, қабынуға қарсы цитокиндер ретінде INF-α және IL-4 реттелуінің жоғарылауы цитокиндік дауылдың басталуына және өршуіне ықпал етті. Осылайша, TLR 3, TLR 7, TLR 4, ACE 2, TMPRSS 13, INF-Ɣ, IL 4 гендерінің экспрессиясының өзгеруі барлық зерттеу топтарында, соның ішінде 6 айдан кейін байқалған пациенттерде байқалды. Иесі вирусқа реакциясы туралы молекулалық түсінік аурудың патофизиологиясы мен ықтимал емдік мақсаттары туралы түсінік бере алады.

Тотығу стрессі нейрондық дисфункцияның және өлімнің негізгі себептерінің бірі болып табылады, негізінен реактивті оттегі түрлерінің артық түзілуіне және антиоксиданттық қорлардың азаюына байланысты. Тотығу стрессі реактивті оттегі түрлерін (ROS) өндірісі мен ағзаның антиоксиданттық қорғаныс механизмдері арасындағы теңгерімсіздікпен сипатталады. Бұл процесс көптеген неврологиялық аурулардың пайда болуына және дамуына қатысты. Бұл шолуда біз инсульт, Паркинсон ауруы және басқа неврологиялық аурулардың тотығу стресс өнімдерінің шамадан тыс қалыптасуымен байланысын көрсететін зерттеулердің нәтижелерін талдадық және қорытындыладық. Бұл мақаланың мақсаты - тотығу стрессі мен бірқатар неврологиялық аурулар арасындағы байланысқа шолу жасау, олардың негізгі механизмдері мен ықтимал емдік салдарға жарық түсіру. COVID-19-дан кейінгі науқастардағы мазасыздық пен депрессиялық бұзылулардың деңгейін анықтау зерттеудің мақсаты болып табылған. Зерттеуге қосу және алып тастау критерийлеріне сәйкес 90 адам тексерілді. Жоғары жүйке функцияларын бағалау үшін аурухананың HADS I, HADS II, және Бек депрессия шкалалары қолданылды. Қорытындылар: бүгінгі күнге дейін біздің зерттеуімізде вирустың ағзада болуы мен пациенттердегі мазасыздық пен депрессиялық көріністер арасында нақты байланыс анықталған жоқ, бұл бұзылулардың негізгі себебі пандемияның әлеуметтік аспектілерінде жатқанын көрсетуі мүмкін.

Тромбоздық асқынулар көбінесе созылмалы миелопролиферативті неоплазиясы бар науқастарда негізгі аурудың ағымын қиындатады. Алайда, тромбоэмболиялық жағдай барлық науқастарда байқалмайды. Зерттеудің мақсаты қан ұю жүйесінің полиморфты гендерінің тасымалдау жиілігін және фолий алмасуының гендерін және созылмалы РН теріс миелопролиферативті неоплазиясы (CMPN) бар науқастарда тромбоздың дамуына генетикалық нұсқалардың үлесін бағалау болды.

Материалдар мен әдістер. CMPN бар 142 пациентте олардың пайда болу жиілігін және аллельдік жүктемені бағалай отырып, генетикалық нұсқаларға молекулалық-генетикалық тестілеу жүргізілді. MTR генінің – A2756g (Asp919Gly), MTHFR генінің C677T (Ala22Val), MTRR генінің (Rs1801394) A66G (ILe22Met) гендерінің полиморфизмдері, сондай – ақ FGB генінің – G(455)A генінің коагуляция факторларының гендік мутациялары, F2 генінің G20210A, F7 генінің g10976a (arg353gln), G1691A (Arg506gln) F5 гені. Зерттеу нақты уақыт режимінде полимеразды тізбекті реакция (ПТР) әдісімен жүргізілді; сынақтың биологиялық материалы тұтас қан болды.

Нәтижелер және талқылау. Зерттеу тромбоздық асқынулары бар 50 пациенттің тек 6-сында (12%) зерттелетін гендерде өзгерістер болмағанын көрсетті, ал пациенттердің 88% - бір немесе басқа генотиптік нұсқа табылды, бұл CMPN науқастарында гиперкоагуляция мен тромбоздық асқынулардың дамуына тұқым қуалайтын генетикалық фактордың қатысуының жоғары ықтималдығын көрсетуі мүмкін.

Қорытындылар. РН-теріс ХМПН бар науқастарда қанның ұю процестерін бақылайтын гендердің рөлін, өзара әрекеттесуін және жұмыс істеу жағдайларын жан-жақты зерттеу гемостаз жүйесінің бұзылуының себептерін түсінуге және пациенттердің осы санатындағы тромбоздық асқынулардың алдын алу бойынша тиімді шараларды әзірлеуге мүмкіндік береді.

SARS-COV-2 вирусынан туындаған жаңа коронавирустық инфекция бүкіл әлемде үлкен проблемаға айналды. COVID-19-бұл ең алдымен тыныс алу жолдарының инфекциясы. SARS CoV-2 тудыратын өкпенің вирустық зақымдануы әдетте COVID-19-мен байланысты пневмония ретінде түсіндіріледі. Аурудың ауыр ағымы бар науқастарда қанның зертханалық көрсеткіштерінде анағұрлым айқын бұзылулар болады. COVID-19-мен байланысты пневмониямен ауыратын науқастардың жалпы қан анализі спецификалық емес зертханалық диагностикалық әдістерге жатады және жағдайдың ауырлығын бағалауда үлкен рөл атқарады, сонымен қатар аурудың барысын, дамуын және нәтижесін болжауға мүмкіндік береді. Зерттеудің мақсаты COVID-19-мен байланысты пневмониямен ауруханаға жатқызылған науқастардағы перифериялық қан көрсеткіштерін зерттеу болды. Covid-19-мен байланысты пневмониямен ауыратын науқастардың ауру тарихына ретроспективті талдау жүргізілді. SARS-COV-2 вирусының болуы полимеразды тізбекті реакция әдісімен расталды. Пациенттерді тексеру қолданыстағы «ересектердегі COVID-19 Коронавирустық инфекциясы» хаттамасына сәйкес жүргізілді. Орташа және ауыр пневмониямен ауыратын науқастардың гематологиялық көрсеткіштері талданды. Өкпе тінінің зақымдану көлемі бойынша КТ-2 және КТ-3 басым болды. Зерттеу нәтижелері лимфоидты жасушалардың төмендеуі, жедел қабынуға реактивті лейкоцитоздың болмауы, тромбоцитопения сияқты жалпы перифериялық қан анализіндегі өзгерістерді анықтады. Өзгерістер пневмонияның ауырлығына және ілеспе патологиялардың болуына байланысты болды.

Гиалурон қышқылын косметикалық емес медициналық қолдану саласындағы ең көрнекті зерттеулерді анықтау және самай-төменгі жақ буыны проблемаларын емдеу процесінде одан әрі қолдану үшін оның жетістіктерін анықтау.

Мексика, Италия, АҚШ және Ресей  мамандарының буындарды емдеудің әртүрлі салаларында гиалурон қышқылының қолданылуын талдайтын зерттеулері жұмысымызға материал ретінде қолданылды.

Осы тақырып бойынша бес ірі зерттеулерге талдау жүргізілді, оның барысында буын аурулары бар пациенттерге үлгілерді қолдана отырып, гиалурон қышқылының буынішілік инъекциялары жүргізілді. Пациенттерге белгілі бір зерттеудің мақсатына байланысты гиалурон қышқылы және плацебо/басқа дәрілік зат курсын өту ұсынылды.

Талдау нәтижесінде жоғарыда келтірілген зерттеулердің көпшілігі гиалурон қышқылының қысқа және ұзақ мерзімді әсерде самай-төменгі жақ буын ауруларын емдеуде оң әсерін көрсеткені анықталды. Бұл ретте, осы затты пайдалануды одан әрі кеңейту үшін нақты бағыттар бойынша қосымша зерттеулер жүргізу талап етіледі.

Электронды оқыту платформаларының алға жылжудың әлеуетті құралы ретінде пайда болуы жаңалық емес, бірақ оларды пайдалану COVID-19 эпидемиясы кезінде айтарлықтай өсті. Қашықтықтан оқыту пайдаланушыларға проблемаларды ғана емес, сонымен қатар пайдаланушыға бағытталған шешімдерді ұсынады. Бұл зерттеудің мақсаты хирургиялық құзыреттіліктерді бақылау үшін электрондық оқыту платформасын енгізу бойынша зерттеу стратегиясын қалыптастыру негізінде медициналық оқу орындарында қолданылатын электрондық оқыту платформалары туралы әдебиеттерді зерттеу болып табылады. Мақсатқа жету үшін 2015-2023 жылдар аралығында жарияланған журналдар мен конференция материалдарынан PubMed, Research Gate, Google Scholar, Web of Science және Scopus дерекқорларында сілтеме жасалған мақалалар іздестірілді. Медициналық оқу орындарындағы электрондық оқыту платформаларын пайдаланушылардың тәжірибесін зерттеу үшін зерттелетін саладағы әдебиеттер жүйеленді, бұл әдіснамалық базаның негізін жасауға мүмкіндік берді.

Ұсынылған құрылым немесе мазмұнды талдау үлгісі электронды оқытуды одан әрі зерттеу үшін пайдаланылуы мүмкін және электрондық оқыту жүйелерін сәтті енгізу және медициналық университеттерде хирургиялық құзыреттіліктердің мониторингі үшін нұсқаулық ретінде қызмет етеді. Нақты электрондық оқыту әдістерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін зерттеу маңызды бағыт болып табылады, өйткені олардың артықшылықтары толық зерттелмеген және олар негізінен электрондық оқыту платформаларына қатысты. Мұнда электронды оқытудың әртүрлі ерекшеліктерін Қазақстандағы және басқа да шет елдердегі медициналық білім беру жүйесіне енгізу контекстінде қарастырамыз.

Кіріспе: қартайған халықтың, артық салмағы бар адамдардың және әртүрлі буын проблемаларының үлесінің артуы буындарды ауыстыруға сұраныстың артуына әкеледі. Бірлескен артропластика операцияларының саны артып келе жатқандықтан, буындардың перипротездік инфекцияларының тұрақты жиілігі кешенді және дамып келе жатқан тәсілдің қажеттілігін көрсетеді. Операция алдындағы кезеңнен басқа, операция ішілік кезеңнің барысын және перипротездік инфекцияның дамуы орын алған операциядан кейінгі кезеңді де ескеру қажет. Бұл жағдай операциядан кейінгі кезеңнің мәнін жете бағаламау және қауіп факторларын бақылау инфекцияға әкелуі мүмкін екенін көрсетеді. Бұл мүгедектік жағдайларының өсуіне байланысты экономикаға теріс әсер етеді.

Клиникалық жағдай: 60 жастағы пациентке тізе буынының жалпы эндопротезінен кейін буынның перипротездік инфекциясы диагнозы қойылды. Науқастың преморбидті фоны 2 типті қант диабеті, артериялық гипертензия, қайталама кардиомиопатия, созылмалы темір тапшылығы анемиясының болуымен ауырлады. Тізе буынының эндопротезін бір мезгілде қайта қарау, протез компоненттерін алып тастау, дегенеративті тіндерді кесу, ұзақ мерзімді антибиотикалық терапия, сондай-ақ оңалту тиімсіз болып шықты, ауырсыну синдромы күшейе түсті. Осыған байланысты пациент екі сатылы ревизиялық операцияға, эндопротезді алып тастауға және сол жақ тізе антибиотикімен артикуляцияланбайтын цемент аралығын орнатуға жатқызылды.

Қорытынды. Тиісті әдебиеттерді іздеу негізінде біз операция алдындағы және операциядан кейінгі бірлескен эндопротездеу кезеңінде бақыланбайтын қант диабетімен біріктірілген созылмалы темір тапшылығы анемиясы перипротездік инфекцияның даму қаупін арттыруы мүмкін деп санаймыз. Сонымен қатар, пациенттердің назарын операциядан кейінгі кезеңнің маңыздылығына аудару және денсаулық көрсеткіштерін қатаң бақылау қайта протездеу мүмкіндігін азайтуға көмектеседі.