Оқушылардың ұтымды тамақтану мәселелерінде хабардар болуы

Зерттеудің мақсаты. Қарағанды қаласының жалпы білім беретін мектептерінің 9-10 сынып оқушыларының ұтымды тамақтану саласындағы хабардар болу деңгейін бағалау.

Материалдар мен тәсілдер. Белсенді сауалнамалық сауалнаманы пайдалана отырып, Қарағанды қаласының жалпы білім беретін мектептерінің 9-10 сынып оқушыларының ұтымды тамақтану саласындағы хабардарлық деңгейіне бағалау жүргізілді. Сауалнамаға 14-15 жас аралығындағы 400 оқушы қатысты. Сауалнамалық сауалнама жүргізер алдында респонденттерге зерттеу мақсаттары туралы ақпарат берілді, сондай-ақ олардың жауаптарының құпиялылығы мен анонимділігіне кепілдік берілді. Алынған деректерді статистикалық өңдеу Microsoft Office Excel 2007 бағдарламалық жасақтамасының көмегімен жүзеге асырылды.

Нәтижелер және талқылау. Белсенді сауалнаманы талдау оқушылардың ұтымды тамақтану саласындағы білім деңгейінің жеткіліксіздігін көрсетті. Сонымен, оқушылардың тек 43%-ы денеге энергияның негізгі көзі болып табылатын заттардың қайсысы екендігі туралы сұраққа дұрыс жауап бере алды. Адам ағзасындағы ақуыздардың пластикалық рөлі туралы білімді оқушылардың 56%-ы ғана көрсетті. Оқушылардың тек 14%-ы «алиментарлы тәуелді аурулар» ұғымы туралы түсінік болғандығы анықталды. Респонденттердің көпшілігі дұрыс тамақтануды тек семіздік, қант диабеті және анорексияның алдын алумен байланыстырады.

Қатысқандардың 23,3%-ы күнделікті рационда 400 грамнан аз көкөністер мен жемістер жеткілікті деп санайды, ал сауалнамаға қатысқандардың 17,8%-ы күнделікті рационда тек көкөністер болуы керек деп санайды, өйткені олардың пікірінше, жемістер қант мөлшері жоғары, салмақ қосуға ықпал етеді және денсаулыққа зиянды әсер етеді. Оқушылардың 88%-ы глютеннің «тамырлар мен ішектерді бір-біріне жабыстыратынына», дене салмағының өсуіне және қабыну процестерінің дамуына ықпал ететініне сенімді. Респонденттердің 68,5%-ы тамақты сұйықтықпен ішу зиянды деп санайды, өйткені сұйықтық асқазан сөлін сұйылтып. Оқушылардың 59,5%-ы сағат 18.00ден кейін тамақтанудың зияны туралы мифті ұстанады.

Қорытындылар. Алынған нәтижелер оқушылардың ұтымды тамақтану саласындағы хабардарлығының төмен деңгейін көрсетеді, бұл олардың тамақтанудың ұтымсыз мінез-құлқының қалыптасуына әкелуі мүмкін және нәтижесінде алиментарлы тәуелді аурулардың дамуының алғышарты болуы мүмкін. Салауатты тамақтану мәселелерінде жасөспірімдердің сауаттылық деңгейін арттыруға бағытталған білім беру бағдарламаларын әзірлеу және енгізу қажет. Бұл болашақта функционалдық бұзылулар мен аурулардың пайда болуымен байланысты тәуекелдерді азайтады.

1. Зарифьян А.Г., Наумова Т.Н., Макимбетова Ч.Э. Физиология системы пищеварения. Учебное пособие. Уфа: Изд-во КРСУ; 2019: 176.

2. Каландарова М.Х. Физиологические основы рационального питания. Eurasian Journal of Medical and Natural Sciences. 2024; 1: 235-240.

3. Лапкин М.М., Пешкова Г.П., Растегаева И.В. Основы рационального питания. Учебное пособие. М.: ГЭОТАРМедиа; 2017: 304.

4. Терехин С.П., Ахметова С.В., Молотов-Лучанский В.Б. и др. Проблема неинфекционных алиментарно-зависимых заболеваний в современном мире. Медицина и экология. 2018; 2: 40-48.

5. Ciccone A., Gabrieli D., Cardinale R., Di Ruscio M., Vernia F., Stefanelli G., Necozione S., Melideo D., Viscido A., Frieri G., Latella G. Metabolic Alterations in Celiac Disease Occurring after Following a Gluten-Free Diet. Digestion. 2019; 100 (4): 262-268. https://doi.org/10.1159/000495749

6. Cárdenas-Torres F.I., Cabrera-Chávez F., Figueroa-Salcido O.G., Ontiveros N. Non-Celiac Gluten Sensitivity: An Update. Medicina (Kaunas). 2021; 57 (6): 526. https://doi.org/10.3390/medicina57060526

7. Ioniță-Mîndrican C.B., Ziani K., Mititelu M., Oprea E., Neacșu S.M., Moroșan E., Dumitrescu D.E., Roșca A.C., Drăgănescu D., Negrei C. Therapeutic Benefits and Dietary Restrictions of Fiber Intake: A State of the Art Review. Nutrients. 2022; 14 (13): 2641. https://doi.org/10.3390/nu14132641

8. Kim J., Kim J. Association between Fruit and Vegetable Consumption and Risk of Hypertension in Middle-Aged and Older Korean Adults. J. Acad. Nutr. Diet. 2018; 118 (8): 1438-1449. https://doi.org/10.1016/j.jand.2017.08.122

9. Farvid M.S., Chen W.Y., Michels K.B., Cho E., Willett W.C., Eliassen A.H. Fruit and vegetable consumption in adolescence and early adulthood and risk of breast cancer: population based cohort study. BMJ. 2016; 353: i2343. https://doi.org/10.1136/bmj.i2343

10. Neyrinck A.M., Van Hée V.F., Piront N., De Backer F., Toussaint O., Cani P.D., Delzenne N.M. Wheat-derived arabinoxylan oligosaccharides with prebiotic effect increase satietogenic gut peptides and reduce metabolic endotoxemia in diet-induced obese mice. Nutr Diabetes. 2012; 2(1): e28. https://doi.org/10.1038/nutd.2011.24.

11. Picco M.F. Does drinking water during or after a meal affect or disturb digestion? https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/expert-answers/digestion/faq-20058348 (дата обращения: 12.02.2024)

12. Sue A., Dehlsen K., Ooi C.Y. Paediatric Patients with Coeliac Disease on a Gluten-Free Diet: Nutritional Adequacy and Macro- and Micronutrient Imbalances. Curr. Gastroenterol. Rep. 2018; 20 (1): 2. https://doi.org/10.1007/s11894-018-0606-0

13. Vujović N., Piron M.J., Qian J., Chellappa S.L., Nedeltcheva A., Barr D., Heng S.W., Kerlin K., Srivastav S., Wang W., Shoji B., Garaulet M., Brady M.J., Scheer F.A.J.L. Late isocaloric eating increases hunger, decreases energy expenditure, and modifies metabolic pathways in adults with overweight and obesity. Cell Metab. 2022; 34 (10): 1486-1498.e7. https://doi.org/10.1016/j.cmet.2022.09.007

14. Zou M., Northstone K., Perry R., Johnson L., Leary S. The association between later eating rhythm and adiposity in children and adolescents: a systematic review and meta-analysis. Nutr. Rev. 2022; 80 (6): 1459-1479. https://doi.org/10.1093/nutrit/nuab079