ОРТАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАН АУМАҒЫНДА ӨСЕТІН БҰЖЫҒЫН (IRIS SCARIOSA L.) ӨСІМДІГІ ШИКІЗАТЫНЫҢ АНАТОМИЯЛЫҚ-МОРФОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫН ЗЕРТТЕУ

Зерттеу мақсаты. Iris scariosa L. жер үсті және жер асты бөліктеріне анатомиялық-морфологиялық талдау жүргізу және диагностикалық сипаттамаларын анықтау.

Материалдар және әдістер. Зерттеу нысаны Iris scariosa Willd. ex Link өсімдігінің жер үсті және жер асты бөліктері болды, Орталық Қазақстанда (Қарағанды облысы) жиналған, мамыр – шілде 2024 ж. Шикізатты сәйкестендіру «Академик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті» КЕАҚ биология-география факультетінің ботаника кафедрасының базасында жүргізілді. Зерттеу барысында өсімдіктің жер үсті және жер асты мүшелерінің көлденең қималары мен беткі препараттары дайындалды.

Нәтижелер және талқылау. Талдау нәтижелері Iris scariosa L. органдарының тән құрылымдық ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік берді, бұл оның биологиясын және медицинада потенциалды қолданылуын түсіну үшін маңызды. Сонымен қатар, зерттеу барысында өсімдік материалдарының түпнұсқалығын анықтау және растау үшін фармакогнозияда қолдануға болатын диагностикалық белгілері анықтады.

Қорытынды. Жапырақтардың, гүлдер мен тамырлардың құрылымы туралы алынған мәліметтер өсімдік биологиясын түсіну және оның Орталық Қазақстан жағдайына бейімделуі үшін айтарлықтай маңызға ие. Осы зерттеудің нәтижелері Iris scariosa L. биологиялық қасиеттерін және оның медицина мен фармацевтикада әлеуетті қолданылуын зерттеу бойынша одан әрі жұмыстарға негіз бола алады.

1. Kaššák P. Secondary metabolites of the choosen genus Iris species. Acta Universitatis agriculturae et silviculturae Mendelianae brunensis. 2012; 60 (8): 269-280.

2. Ibrahim S.R., Mohamed G.A., Zayed M.F., Ross S. A. 8-Hydroxyirilone 5-methyl ether and 8-hydroxyirilone, new antioxidant and α-amylase inhibitors isoflavonoids from Iris germanica rhizomes. Bioorganic chemistry. 2017; 70: 192-198.

3. Khatib S., Faraloni C., Bouissane L. Exploring the use of iris species: Antioxidant properties, phytochemistry, medicinal and industrial applications. Antioxidants. 2022; 11 (3): 526.

4. Omarova B.A., Shults E.E., Zhakipbekov K.S., Abekova А.О., Ishmuratova M.Y., Petrova T.N., Kartbayeva E.B. Biological effects and phytochemical study of the underground part of Iris scariosa Willd. ex Link extract: A new source of bioactive constituents. Fitoterapia. 2024; 175: 105920.

5. Yang Y. Active ingredients from Iris scariosa and Iris bloudowii with inhibitory activities against LPS-induced NO production in RAW264. 7 macrophages. Chinese Traditional and Herbal Drugs. 2018; 49 (23): 5503-5509. https://doi:10.7501/j.issn.0253-2670.2018.23.004

6. Yang Y. Chemical constituents from Iris scariosa and Iris halophila var. sogdiana. Chinese Traditional and Herbal Drugs. 2013; 44 (11): 1371-1375. https://doi:10.7501/j.issn.0253-2670.2013.11.002

7. Badekova K.Zh., Atazhanova G.A., Ishmuratova M.Yu., Akhmetova S.B., Brazhanova A.K., Tazhina A.M. Morpho-Anatomical study of Origanum vulgare L. Growing in the Akmola Region of Kazakhstan. Research J. Pharm. and Tech. 2024; 17 (7): 3013-3018.

8. Badekova K., Atazhanova G., Losseva I., Medeshova A., Aitkenova A, Brazhanova A. Acute Toxicity of Dental Gel Based on Origanum vulgare in Mice. J. Toxicol. 2023; 2023: 6691694. https://doi:10.1155/2023/6691694

9. Badekova K.Z., Atazhanova G.A., Kacergius T., Akhmetova S.B., Smagulov M.K. Formulation of an Origanum vulgare based dental gel with antimicrobial activity. J. Taibah. Univ. Med. Sci. 2021; 16 (5): 712-718. https://doi:10.1016/j.jtumed.2021.05.009

10. Долгова А.А., Ладыгина Е.Я. Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии. М.: Медицина; 1977: 255.

11. Вехов В.Н., Лотова Л.И., Филин В.Р. Практикум по анатомии и морфологии высших растений. М.: МГУ; 1980: 560.

12. Лотова Л.И. Ботаника: Морфология и анатомия высших растений. М.: КомКнига; 2007: 512.