ТАУ-КЕН ӨНДІРІСІ ЖҰМЫСШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТ ТҮРІ МЕН ДЕНСАУЛЫҒЫНЫҢ КӘСІБИ ҚАУІПІН ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫН БАҒАЛАУ

Мақалада Қарағанды облысындағы тау-кен байыту кешеніндегі (ТБК) еңбек жағдайларының санитарлық-гигиеналық көрсеткіштеріне және олармен байланысты кәсіби сырқаттанушылыққа кешенді талдау жасалған. Кәсіпорынның төрт бөлімшесінде (алтын өндіретін фабрикасы – АӨФ 3-кезең, АӨФ 1-кезең, ашық кеніш участкесі және қосалқы учаскелер) негізгі өндірістік факторлар – шаңдану, газдану, шу, діріл және микроклимат зерттелді. Жұмыс аймағы ауасындағы зиянды заттардың концентрациясы, шудың және дірілдің эквивалентті деңгейлері анықталды. АӨФ 1-кезеңде шаң концентрациясы (8,0 мг/м³, рұқсат етілген шекті мәні – 4,0 мг/м³) және синиль қышқылының буы (сутекті цианид – 0,46-2,75 мг/м³, норма – 0,3 мг/м³) белгіленген шектерден айтарлықтай асып түсетіні көрсетілді. Шу деңгейі АӨФ 1-кезеңде орта есеппен 92 дБА, ААФ 3-кезеңде – 88 дБА, ал ашық кеніш участкесінде 82 дБА (ауыр жүк көліктері үшін – 88 дБА дейін). Ашық кеніш участкесі жұмыс орындарында жалпы діріл деңгейі асып кеткен (түзетілген деңгей – 120,5 дБ). Шаң факторы бойынша еңбек өтілінің рұқсат етілген ұзақтығы есептеліп, ең шаңды учаскелерде оның 30 жылдан аз болатыны анықталды. 2023 жылғы уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша сырқаттанушылық талдауы тыныс алу органдарының, тірек-қимыл аппаратының аурулары мен жарақаттардың басым екенін көрсетті: АӨФ 3-кезеңде тыныс алу аурулары бірінші орынды алады (100 адамға 4,8 жағдай және 33,3 күн), жарақаттар – 2,5 жағдай, 39,5 күн. Бөлімшелер арасында сырқаттанушылық жиілігі бойынша статистикалық тұрғыда маңызды айырмашылықтар анықталды: АӨФ 1-кезеңде сырқаттанушылық АӨФ 3-кезеңмен салыстырғанда едәуір жоғары (χ²=9,83, p=0,0017). Зерттеу нәтижелері негізінде кәсіби қауіптерді басқару моделі әзірленіп, тәуекелдерді азайтуға арналған ұсыныстар жасалды (желдетуді жақсарту, шу жүктемесін реттеу, еңбек өтілін нормалау және т.б.).

1. Шайхаттарова У.С., Отаров Е.Ж., Ковалевский Е.В., Куандыкова А.К., Жарылкасын Ж.Ж., Алексеев А.В., Тилемисов М.К., Исмаилов Ч.У. Влияние условий труда на здоровье работников, контактирующих с хризотилсодержащей пылью. Медицина и экология. 2024; (3): 27-42. https://doi.org/10.59598/ME-2305-6045-2024112-3-27-42

2. Бектемиров А.К. Проблема выявляемости профессиональных заболеваний у работающего населения. Охрана труда и окружающей среды. 2014; 4 (100): 74-78.

3. Ибраев С.А., Отаров Е.Ж., Жарылкасын Ж.Ж., Шорин С.С., Изденов А.К., Тилемисов М.К., Алексеев А.В. Канцерогенная опасность в различных отраслях промышленности и объектах окружающей среды. Сб. науч. тр. 4 Всеросс. симпозиума с международным участием. Екатеринбург: Изд-во УГМА; 2013: 115-119.

4. Сухова А.В., Преображенская Е.А. Оценка риска профессиональной неврологической патологии, связанной с воздействием физических факторов. Медицина труда и промышленная экология. 2017; 9: 182.

5. Шаповал Н.С. Профессиональная заболеваемость и обязательные медицинские осмотры работников вредных профессий. Медицина труда и промышленная экология. 2017; 9: 212-212.

6. Каримова Л.К., Гайнуллина М.К., Гребенева О.В., Шайхлисламова Э.Р., Маврина Л.М., Сембаев Ж.Х., Бейгул Н.А. Состояние условий труда работниц горно-обогатительной фабрики. Гигиена труда и медицинская экология. 2017; 1 (54): 22-29.

7. Садыков М.Н., Отаров Е.Ж., Асенова Л.Х., Маканова У.К., Айтмагамбетов А.Р., Тыль Л.В. Оценка условий труда работников горнорудной промышленности. Медицина и экология. 2017; 3: 71-73.

8. Догле Н.В., Юркевич А.Я. Заболеваемость с временной утратой трудоспособности. М.; 1984: 175.

9. Методические рекомендации «Гигиенические критерии оценки и классификация условий труда по показателям вредности и опасности факторов производственной среды, тяжести и напряженности трудового процесса» Утвержден приказом Председателя Комитета санитарно-эпидемиологического контроля Министерства здравоохранения Республики Казахстан №24 от «31» декабря 2020 года.

10. Всемирная организация здравоохранения. Трудовые риски и профессиональные заболевания. https://www.who.int/

11. Министерство здравоохранения Республики Казахстан. Отчет о состоянии здоровья населения и уровне профессиональной заболеваемости. Астана; 2023: 56.

12. Измеров Н.Ф., Денисов Э.И. Р 2.2.1766-03. Руководство по оценке профессионального риска для здоровья работников. М.: Федеральный центр гигиены и эпидемиологии Роспотребнадзора; 2004: 54.