АЛТЫ ВАЛЕНТТІ ХРОМ МЕН ГАММА-СӘУЛЕЛЕНУДІҢ ОҚШАУЛАНҒАН ЖӘНЕ АРАЛАС ӘСЕРІНДЕГІ АНАЛЫҚ ЕГЕУҚҰЙРЫҚТАРДАҒЫ ҚАН ГОМЕОСТАЗЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ

Зерттеудің мақсаты. Алты валентті хром мен гамма-сәулеленудің оқшауланған және аралас әсерінен аналық егеуқұйрықтардың қан гомеостазының күйін зерттеу.

Материалдар және әдістер. Эксперимент γ-сәулеленуге ұшыраған егеуқұйрықтар тобын, сондай-ақ γ-сәулелену мен хромның аралас әсерін қамтыды. Жедел фазада перифериялық қан көрсеткіштері, тотығу стрессінің маркерлері (MDA, SOD, cat) және цитокин күйі (IL-1-бета, IL-6, IL-10, TNF-α) бағаланды.

Нәтижелер және талқылау. γ-сәулелену антиоксиданттық қорғанысты (СОД, КАТ) едәуір төмендетіп, айқын қабынуды тудырды (IL-1-бета деңгейін жоғарылатты). Бұл өзгерістер статистикалық маңызды болды және топтар арасындағы жоғары корреляция нәтижелердің дұрыстығын растады. Біріктірілген әсер етудегі индукцияланған мутагенез механизмдері бос радикалды тотығудың жоғарылауымен және антиоксиданттық жүйенің сарқылуымен байланысты.

Қорытындылар. Алты валентті хром мен гамма-сәулеленудің біріктірілген әсері оқшауланған қолданумен салыстырғанда гомеостаздың ауыр бұзылыстарын тудырады. Деректер қатерлі ісік қаупін азайту үшін химиопрофилактика әдістерін әзірлеу қажеттілігін көрсетеді, әсіресе канцерогендер аралас әсер ететін жағдайларда.

1. Abrahao R., Ribeiro R.C., Brunson A., Keegan T.H. The burden of second primary cancers among childhood cancer survivors. Ann. Cancer Epidem. 2020; 4: 7. https://doi.org/10.21037/ace-2020-01

2. Keikhaei B., Bahadoram M., Keikha A., Bahadoram S., Hassanzadeh S., Mahmoudian-Sani M.R. Late side effects of cancer treatment in childhood cancer survivors. J. Oncol. Pharm. Pract. 2023; 29 (4): 885-892. https://doi.org/10.1177/10781552221087611

3. Meistrich M. L. Effects of chemotherapy and radiotherapy on spermatogenesis in humans. Fertil. Steril. 2013; 100 (5): 1180-1186. https://doi.org/10.1016/j.fertnstert.2013.08.010

4. Long-term Side Effects of Cancer. American Cancer Society. https://www.cancer.net/survivorship/longterm-side-effects-cancer-treatment

5. Choi D.K., Helenowski I., Hijiya N. Secondary malignancies in pediatric cancer survivors: perspectives and review of the literature. Int. J. Cancer. 2014; 135 (8): 1764-1773. https://doi.org/10.1002/ijc.28991

6. Friedman D.L., Whitton J., Leisenring W., Mertens A.C., Hammond S., Stovall M., Donaldson S.S., Meadows AT., Robison L.L., Neglia J.P. Subsequent neoplasms in 5-year survivors of childhood cancer: the Childhood Cancer Survivor Study. J. Natl. Cancer Inst. 2010; 102 (14): 1083-1095. https://doi.org/10.1093/jnci/djq238

7. Linet M.S., Kazzi Z., Paulson J.A., COUNCIL ON ENVIRONMENTAL HEALTH. Pediatric Considerations Before, During, and After Radiological or Nuclear Emergencies. Pediatrics. 2018; 142 (6): e20183001. https://doi.org/10.1542/peds.2018-3001

8. Демина Э.А., Клюшин Д.А., Петунин Ю.И., Пилинская М.А. Радиационная цитогенетика: Русско-английский словарь-справочник. К.: Здоров'я; 2009: 368.

9. Sun L., Wang X., Yao H., Li W., Son Y.O., Luo J., Liu J., Zhang Z. Reactive oxygen species mediate Cr (VI)-induced S phase arrest through p53 in human colon cancer cells. J. Environ. Pathol. Toxicol. Oncol. 2012; 31 (2): 95-107. https://doi.org/10.1615/jenvironpatholtoxicoloncol.v31.i2.20

10. Seidler A., Jähnichen S., Hegewald J., Fishta A., Krug O., Rüter L., Strik C., Hallier E., Straube S. Systematic review and quantification of respiratory cancer risk for occupational exposure to hexavalent chromium. Int. Arch. Occup. Environ. Health. 2013; 86 (8): 943-55. https://doi.org/10.1007/s00420-012-0822-0

11. Thompson C.M., Kirman C.R., Proctor D.M., Haws L.C., Suh M., Hays S.M., Hixon J.G., Harris M.A. A chronic oral reference dose for hexavalent chromium-induced intestinal cancer. J. Appl. Toxicol. 2014; 34 (5): 525-536. https://doi.org/10.1002/jat.2907

12. Valko M., Morris H., Cronin M.T. Metals, toxicity and oxidative stress. Curr. Med. Chem. 2005; 12 (10): 1161-1208. https://doi.org/10.2174/0929867053764635

13. Reynolds M., Stoddard L., Bespalov I., Zhitkovich A. Ascorbate acts as a highly potent inducer of chromate mutagenesis and clastogenesis: linkage to DNA breaks in G2 phase by mismatch repair. Nucleic. Acids Res. 2007; 35 (2): 465-476. https://doi.org/10.1093/nar/gkl1069

14. Минаев Ю.Л., Супильников А.А., Зарубина Е.Г., Истратов П.А. Влияние малых доз гамма-излучения на организм человека. Реабилитация, Врач и Здоровье. 2023; 13 (1): 64-70. https://doi.org/10.20340/vmirvz.2023.1.CLIN.7

15. Воробцова И.Е. Трансгенерационная передача радиационно-индуцированной нестабильности генома и предрасположенности к канцерогенезу. Вопросы онкологии. 2008; 4 (54): 490-493.

16. Little M.P, Goodhead D.T, Bridges B.A, Bouffler S.D. Evidence relevant to untargeted and transgenerational effects in the offspring of irradiated parents. Mutat. Res. 2013; 753 (1): 50-67. https://doi.org/10.1016/j.mrrev.2013.04.001

17. Воробцова И.Е., Канаева М.Д., Семенов А.В., Доброгорская М.В. Возраст родителей при зачатии и риск канцерогенеза у детей. Вопросы онкологии. 2018; 1 (64).: 41-47.

18. Nomura T., Baleva L.S., Ryo H., Adachi S., Sipyagina A.E., Karakhan N.M. Transgenerational Effects of Radiation on Cancer and Other Disorders in Mice and Humans. J. Radiat. Cancer Res. 2017; 8 (3): 123-134.

19. Изтлеуов М.К., Изтлеуов Е.М. Хром мен бор қосылыстарының бірлескен әсерінен индукцияланған репродуктивтік функция бұзылыстарын бағалау және коррекциялау. Әдістемелік нұсқау. Ақтөбе; 2022: 34.

20. Andrews D., Walker B. «Erin Brockovich»Carcinogen in Tap Water of More than 200 Million Americans. Washington, D.C.; 2016: 13.

21. Dubey R, Verma P, Kumar S. Cr (III) genotoxicity and oxidative stress: An occupational health risk for leather tannery workers of South Asian developing countries. Toxicology and Industrial Health. 2022; 38 (2): 112-126. doi:10.1177/07482337211055131

22. Газиев А.И. Низкая эффективность репарации критических повреждений ДНК, вызываемых малыми дозами радиации. Радиационная биология. Радиоэкология. 2011; 51 (5): 512-529.

23. Жижина Г.П. Влияние малых доз низкоинтенсивной ионизирующей радиации на структуру и функции ДНК. Радиационная биология. Радиоэкология. 2011; 51 (2): 218-228.

24. Башлыкова Л.А. Наследование цитогенетических и молекулярно-клеточных эффектов в клетках костного мозга животных при хроническом воздействии ионизирующего излучения. Известия Самарского научного центра РАН. 2017; 19 (2-3): 420-425.

25. Балева Л.С., Сипягина А.Е. Предикторы риска формирования радиационно-индуцированных стохастических заболеваний в поколениях детей из семей облученных родителей – актуальная проблема современности. Российский вестник перинатологии и педиатрии. 2019; 64 (1): 7-14. https://doi.org/10.21508/10274065-2019-64-1-7-14