АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ ШАҢДЫ-ТҰЗДЫ АЭРОЗОЛЬДЕРІНІҢ ӘСЕРІНЕ ҰШЫРАҒАН ЕГЕУҚҰЙРЫҚТАРДЫҢ ҚАН ПЛАЗМАСЫНДАҒЫ ГИСТОН АҚУЫЗДАРЫ МЕН ЖАСУШАДАН ТЫС НУКЛЕИН ҚЫШҚЫЛДАРЫНЫҢ ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨЗГЕРУІН АНЫҚТАУ

Қазіргі уақытта Арал өңіріндегі ерекше күрделі экологиялық жағдай халықтың денсаулығына тікелей қауіп төндіреді. Денсаулық сапасының төмендеуі Арал теңізінің түбінен көтерілетін шаңды-тұзды аэрозольмен тікелей байланысты, оның құрамына минералдардан басқа ауыршаруашылық дақылдарын өңдеуде қолданылатын пестицидтер мен ауыр металдар да кіреді.

Организмге әртүрлі факторлардың әсер етуінің молекулалық механизмдерін зерттеу қазіргі медицинаның негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Қоршаған ортаның зиянды факторларының әсері жасушалық молекулалық деңгейде өзгерістер тудыруы мүмкін. Ғалымдар қоршаған ортаны экологиялық бақылаудағы сыртқы факторлардың экстремалды сипатын бағалау үшін жасушадан тыс нуклеин қышқылдары мен гистон ақуыздарын зерттеуге баса назар аударады. Сондықтан Арал теңізінің шаң аэрозольдерінің эпигенетикалық механизмдерге әсерін эксперименттік зерттеу, хроматиннің құрылымдық бұзылуы қазіргі әдіснамалық тәсілдер негізінде өзекті мәселе болып табылады.

Біз Арал теңізінің шаң-тұз аэрозольдеріне ұшыраған кезде егеуқұйрықтардағы қышқылмен еритін фракциялардың, жасушадан тыс нуклеин қышқылдарының және гистон ақуыздарының көрсеткіштерінің өзгеруін тіркедік: жасушадан тыс қышқылда еритін фракциялар, ДНҚ, РНҚ және гистон ақуыздары көрсеткіштері бақылау тобымен салыстырғанда айтарлықтай өсті.

Жасушадан тыс нуклеин қышқылдары мен гистон ақуыздарының рөлін зерттеу нәтижелері метаболикалық процестердің бұзылу дәрежесін бағалауға, патогенездің молекулалық негіздерін түсінуге, қатерлі ісіктің әртүрлі түрлерін диагностикалауға және зиянды факторлардың қаупін бағалауға болжамды сипатта болады.

1. Сорочинская У.Б., Михайленко В.М. Применение метода днккомет для оценки повреждений ДНК, вызванных различными агентами окружающей среды. Онкология. 2008; 10 (3): 303-309.

2. Бaхтиярoвa Ш.К., Жaкcымoв Б.И., Кaпышeвa У.Н. Прoблeмы здoрoвья нaceлeния приaрaлья (oбзoр cтaтдaнных зa 2002-2016 гг.). Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. 2019; 4: 92-96.

3. Пoстанoвление Правительства Республики Казахстан oт 7 мая 2004 г. №520 Прoграмма пo кoмплекснoму решению прoблем Приаралья на 2004-2006 гoды. httрs://onlinе.zаkon.kz/Doсumеnt/doс_ id=30027632#рos=0;0

4. Отарбаева М.Б., Газизова А.О., Ибраева Л.К. Факторы окружающей среды и состояние респираторной системы населения Приаралья. Медицина труда и промышленная экология. 2018; 8: 17-22.

5. Аппазова Л.С., Турдыбекова Я.Г., Култанов Б.Ж., Копобаева И.Л. Арал теңізінің шаң-тұзды аэрозольдерінің әсер ету кезіндегі жүкті ақ түсті егеуқұйрықтардың қанындағы азот оксидінің өзгерісі. Медицина и экология. – 2019; 1: 105-108.

6. Сакиев К.З., Жумабекова Г.С., Батырбекова Л.С. и соавт. Современные проблемы здоровья населения Приаралья. Вестник КазНМУ. 2014; 3 (3): 220-222.

7. Муравлева Л.Е., Молотов-Лучанский В.Б., Клюев Д.А. Внеклеточные нуклеиновые кислоты: происхождение и функции. Мини-обзор. Современные проблемы науки и образования. 2010; 2: 15-20.

8. Кондратова В.Н. Внеклеточные нуклеиновые кислоты как маркеры опухолевого роста. Российский биотерапевтический журнал. 2013; 12 (3): 3-10.

9. Ivasenko S.A., Rakhimova B.B., Kelmyalene A.A. Kultanov B.Zh The state of oxidative stress in the body of women living in the Sub-Aral area. 15th world congress on Biotechnology and biotech industries meet & 2 nd international conference on Enzymology and molecular biology. 2017; 7 (1): 95.

10. Ерзнкян Г.Г., Култанов Б.Ж., Шакеев К.Т., Татина Е.С. Определение уровня гистоноподобных белков и циркулирующих внеклеточных нуклеиновых кислот у больных осложненной формой язвенной болезни. Медицинские новости Грузии. 2017; 4 (265): 24-29.

11. Коряков Д.Е., Закиян С.М., Власов В.В., Дементьева Е.В. Нуклеосомная организация хроматина. Эпигенетика. Новосибирск: Изд-во СО РАН; 2012: 7-30.

12. Маркушева Л.И., Савина М.И., Решина В.М. Ядерные белки хроматина в оценке эффективности лечения больных псориазом. Клиническая лабораторная диагностика. 2000; 7: 18-20.

13. Chen R., Kang R., Fan X-G. Release and activity of histone in diseases. Cell Death and Disease. 2014; 5: e1370.

14. Gorgan D.L., Sadiki F.Z., El Idrissi M., Hritcu L. Pinushalepensis Essential Oil Ameliorates Aβ1-42Induced Brain Injury by Diminishing Anxiety, Oxidative Stress, and Neuroinflammationin Rats. Biomedicines. 2022; 10: 2300.

15. Richards C.M., McRae S.A., Ranger A.L., Klegeris A. Extracellular histones as damage-associated molecular patterns in neuroinflammatory responses. Reviews in the Neurosciences. 2023; 34 (5): 533-558. https://doi.org/10.1515/revneuro-2022-0091